ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Το Ιστορικό Λεξικό των των Ιδιωμάτων της Καππαδοκίας (ΙΛΙΚ) αποτελεί καρπό ερευνητικού προγράμματος που συγχρηματοδοτήθηκε από την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (Γ.Γ.Ε.Τ.) και το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ), και υλοποιήθηκε από το 2018 ως το 2022 με φορέα το Εργαστήριο Νεοελληνικών Διαλέκτων του Πανεπιστημίου Πατρών, με την υποστήριξη του Κέντρου Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων -ΙΛΝΕ της Ακαδημίας Αθηνών (πρόγραμμα Digitizing the Cappadocian Dialectal Landscape – DiCaDLand, http://cappadocian.upatras.gr/el).

Στόχος του ΙΛΙΚ είναι να παράσχει την πληρέστερη δυνατή λεξικογραφική τεκμηρίωση της Καππαδοκικής διαλέκτου, εντασσόμενο στην σειρά μειζόνων διαλεκτικών λεξικών της Ακαδημίας Αθηνών, δηλ. του Ιστορικού Λεξικού των Ελληνικών Ιδιωμάτων της Κάτω Ιταλίας (Καραναστάσης 1984-1992), του Λεξικού της Τσακωνικής Διαλέκτου (Κωστάκης 1986-1987) και φυσικά του Ἱστορικοῦ Λεξικού τῆς Νέας Ἑλληνικῆς, τῆς τε κοινῶς ὁμιλουμένης καὶ τῶν ἰδιωμάτων (ΙΛΝΕ, 1933-). Το λεξικό δημοσιεύεται παράλληλα και σε ηλεκτρονική μορφή από τον ιστότοπο της Ακαδημίας Αθηνών, και συνοδεύεται από τον Γλωσσικό Άτλαντα των διαλεκτικών ποικιλιών της Καππαδοκίας, σε έντυπη μορφή από την Ακαδημία Αθηνών (Μελισσαροπούλου 2024) και σε ηλεκτρονική μορφή από το Πανεπιστήμιο Πατρών (http://cappadocian.upatras.gr/atlas/el).

Την αρχική ιδέα, τον σχεδιασμό, την συνολική επιμέλεια και την αρχισυνταξία του Λεξικού είχε η Ι. Μανωλέσσου. Ιδιαίτερη ήταν η συμβολή της Γ. Κατσούδα, η οποία συνεισέφερε την συνολική επισκόπηση και αναθεώρηση του ετυμολογικού τμήματος όλων των λημμάτων, και του Σ. Τσολακίδη, που ανέλαβε τον εμπλουτισμό του Λεξικού με την αποδελτίωση των παλαιών και πολύτιμων καππαδοκικών χειρογράφων του Αρχείου του ΚΕΝΔΙ-ΙΛΝΕ και του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών (ΚΜΣ), την σύνταξη των μορφολογικών λημμάτων (επιθήματα), και την ενσωμάτωση των διορθώσεων. Σημαντική ήταν και η συμβολή του Γ. Χαιρετάκη, που επίσης συμμετείχε ενεργά στην αποδελτίωση χειρογράφων του ΚΜΣ, αλλά ήταν επιφορτισμένος και με την σύνταξη της βιβλιογραφίας και την ψηφιοποίηση γραπτών πηγών (σάρωση, μετατροπή OCR). Ο Χ. Παπαναγιώτου συνέβαλε με την σύνταξη σημαντικού αριθμού λημμάτων. Την φιλολογική επιμέλεια για την τελική διόρθωση του Λεξικού είχε η Μ. Δεληγιάννη, διδάκτωρ ΕΚΠΑ, αποσπασμένη φιλόλογος στο ΚΕΝΔΙ-ΙΛΝΕ. Καθοριστική ήταν η συνεισφορά του Α. Καρασίμου, που ήταν υπεύθυνος για την κατασκευή, λειτουργία και διαρκή ενημέρωση της ηλεκτρονικής εκδοχής και του ηλεκτρονικού σώματος κειμένων του Λεξικού, και της Δ. Μελισσαροπούλου, που είχε, ως επιστημονική υπεύθυνη του προγράμματος Dicadland, μια συνολική εποπτεία των μεθοδολογικών επιλογών και της πορείας του έργου. Στο στάδιο των τυπογραφικών διορθώσεων συμμετείχαν και οι ερευνητές του ΚΕΝΔΙ-ΙΛΝΕ Κωνσταντίνος Κακαρίκος και Διονύσιος Μερτύρης, και οι αποσπασμένες φιλόλογοι Μαρία Ραυτοπούλου και Αλεξάνδρα Σγουράκη. Η αρχική ανάθεση των συντακτικών σειρών του ΙΛΙΚ καταγράφεται (αλφαβητικά ανά όνομα συντάκτη) στην ενότητα "Συντελεστές".

Η ηλεκτρονική έκδοση του ΙΛΙΚ υλοποιήθηκε από τον Βασίλη Πουλόπουλο, Αναπληρωτή Καθηγητή του Τμήματος Ψηφιακών Συστημάτων του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, με χρηματοδότηση από το εσωτερικό πρόγραμμα ΠΔΕ της Ακαδημίας Αθηνών «Ανάδειξη του ερευνητικού έργου του ΚΕΝΔΙ-ΙΛΝΕ με την ανάπτυξη ψηφιακής λεξικογραφικής πλατφόρμας» (κωδ. 200/1035, 2024-2025).

Ευχαριστίες βαθύτατες οφείλονται στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών, για την μεγάλη διευκόλυνση στην εξέταση των πολύτιμων χειρογράφων του αρχείου του, του οποίου οι ως τώρα άγνωστες γλωσσικές πληροφορίες άλλαξαν ριζικά την μορφή του Λεξικού, αλλά και για την απρόσκοπτη πρόσβαση στην πλούσια βιβλιοθήκη του. Επίσης, ευχαριστίες οφείλονται:
- στους Πέτρο Καρατσαρέα, Metin Bağrıaçık και Mark Janse, που παραχώρησαν στο DiCaDLand το δικαίωμα χρήσης για το ηχογραφημένο προφορικό υλικό από προσωπικές τους επιτόπιες έρευνες.
- στην Αγγελική Ράλλη, που ως Διευθύντρια του Εργαστηρίου Νεοελληνικών Διαλέκτων του Πανεπιστημίου Πατρών παρείχε στο DiCaDLand πρόσβαση στο Αρχείο του Εργαστηρίου και άδεια χρήσης για το υλικό των ερευνητικών προγραμμάτων ΑΜΙGRE (2012-2015) και MORILAN (2012-2015), ενώ και ως συνεργάτης-σύμβουλος του DiCaDLand συνεισέφερε στην οργάνωση του έργου.
- στον Ευάγγελο Καραμανέ, Διευθύνοντα το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας της Ακαδημίας Αθηνών, για την άδεια ψηφιοποίησης και χρήσης του σημαντικού χειρογράφου ΚΕΕΛ 1361 από τα Φλογητά, και στην Ανατολή Θεοδωρίδη, διδάκτορα γλωσσολογίας, αποσπασμένη στο ΚΕΝΔΙ-ΙΛΝΕ, που ανέλαβε το επίπονο έργο της αποδελτίωσής του.
Σημαντικότατη ήταν η συνεισφορά του Εθνικού Τυπογραφείου και ειδικά των Γ. Περγαντίνα και Ι. Τσαγκαράκη για την άψογη τυπογραφική υλοποίηση του ΙΛΙΚ, καθώς και του ΕΛΚΕ Πανεπιστημίου Πατρών για την ομαλότατη διεκπεραίωση της διοικητικής-οικονομικής πλευράς του έργου.

Τέλος, μέγιστες ευχαριστίες οφείλονται στον τότε Επόπτη του ΚΕΝΔΙ-ΙΛΝΕ και Πρόεδρο της Ακαδημίας Αθηνών, Ακαδημαϊκό Αντώνιο Ρεγκάκο, και στην Εφορευτική Επιτροπή του ΚΕΝΔΙ-ΙΛΝΕ, που επέτρεψαν την συνεργασία του Κέντρου στο έργο και το στήριξαν με κάθε τρόπο, αλλά πρωτευόντως στις Αρχές και την Σύγκλητο της Ακαδημίας Αθηνών που δέχθηκαν να συμπεριλάβουν το ΙΛΙΚ στην σειρά εκδόσεων του Ιδρύματος. Επιθυμία των συντελεστών του έργου ήταν αυτό να αποτελέσει έναν φάρο μνήμης για τα 100 χρόνια από το τέλος της ιστορικής παρουσίας των καππαδοκικών ιδιωμάτων στην πατρίδα τους.

Ιώ Μανωλέσσου
Διευθύνουσα το Κέντρον Ερεύνης Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων
Αρχισυντάκτρια του ΙΛΙΚ