ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ TΩΝ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ

Α Β Γ Δ Ε Ζ Η Θ Ι Κ Λ Μ Ν Ξ Ο Π Ρ Σ Τ Υ Φ Χ Ψ Ω

Ιστορικό Λεξικό των Ιδιωμάτων της Καππαδοκίας (ΙΛΙΚ)

Dictionary Το Ιστορικό Λεξικό των Ιδιωμάτων της Καππαδοκίας (ΙΛΙΚ) αποτελεί καρπό ερευνητικού προγράμματος που συγχρηματοδοτήθηκε από την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (Γ.Γ.Ε.Τ.) και το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ), και υλοποιήθηκε από το 2018 ως το 2022 με φορέα το Εργαστήριο Νεοελληνικών Διαλέκτων του Πανεπιστημίου Πατρών, με την υποστήριξη του Κέντρου Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων -ΙΛΝΕ της Ακαδημίας Αθηνών (πρόγραμμα Digitizing the Cappadocian Dialectal Landscape – DiCaDLand, http://cappadocian.upatras.gr/el) .

Στόχος του ΙΛΙΚ είναι να παράσχει την πληρέστερη δυνατή λεξικογραφική τεκμηρίωση της Καππαδοκικής διαλέκτου, εντασσόμενο στην σειρά μειζόνων διαλεκτικών λεξικών της Ακαδημίας Αθηνών, δηλ. του Ιστορικού Λεξικού των Ελληνικών Ιδιωμάτων της Κάτω Ιταλίας (Καραναστάσης 1984-1992), του Λεξικού της Τσακωνικής Διαλέκτου (Κωστάκης 1986-1987) και φυσικά του Ἱστορικοῦ Λεξικοῦ τῆς Νέας Ἑλληνικῆς, τῆς τε κοινῶς ὁμιλουμένης καὶ τῶν ἰδιωμάτων (ΙΛΝΕ, 1933-). Το λεξικό συνοδεύεται από τον Γλωσσικό Άτλαντα των διαλεκτικών ποικιλιών της Καππαδοκίας, σε έντυπη μορφή από την Ακαδημία Αθηνών (Μελισσαροπούλου 2024) και σε ηλεκτρονική μορφή από το Πανεπιστήμιο Πατρών.

Ο Γλωσσικός Άτλαντας σε ηλεκτρονική μορφή

Οι γραπτές πηγές του ΙΛΙΚ αποτελούνται από το σύνολο της δημοσιευμένης βιβλιογραφίας για τα ιδιώματα της Καππαδοκίας (περιγραφές ιδιωμάτων, γλωσσάρια, εκδόσεις αφηγήσεων, ασμάτων κλπ.) καθώς και από τις χειρόγραφες συλλογές διαλεκτικού υλικού του ΚΕΝΔΙ-ΙΛΝΕ, του ΚΕΕΛ, του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας του ΕΚΠΑ και του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Παράλληλα, το ΙΛΙΚ αξιοποιεί και μεγάλο όγκο πρόσφατων προφορικών διαλεκτικών καταγραφών ομιλητών 3ης και 4ης γενεάς προσφύγων, ενώ εμπλουτίζεται διαρκώς από νέα δεδομένα που προκύπτουν από τρέχουσες επιτόπιες έρευνες. Επιθυμία των συντελεστών του έργου ήταν αυτό να αποτελέσει έναν φάρο μνήμης για τα 100 χρόνια από το τέλος της ιστορικής παρουσίας των καππαδοκικών ιδιωμάτων στην πατρίδα τους.

Το λήμμα της εβδομάδας

φαίνομαι (ρ.) φαίνομαι [ˈfenome] Αξ., Αραβαν., Ουλαγ., Σίλατ., Σινασσ., Τελμ., Φλογ. φαίνουμαι [ˈfenume] Φάρασ. φαίνουμι [ˈfenumi] Μαλακ., Μισθ., Φάρασ. φάνουμαι [ˈfanume] Ανακ. Αόρ. φανήθα [faˈniθa] Μαλακ., Φλογ. φαινήχα [feˈnixa] Μισθ. φάνα [ˈfana] Ανακ., Τζαλ. Υποτ. φανεθώ [faneˈθo] Φλογ.

1. Φαίνομαι, είμαι ορατός και αντιληπτός στις αισθήσεις ό.π.τ. : Ξέβη κι αποσπερίς τ' άστρο και το καμήλ' ντε φαίνοτουν (Βγήκε και ο αποσπερίτης και το καμήλι δεν φαινόταν) Αραβαν. -Φωστ.-Κεσ. Δέβαν πέντε έξ ημέρες με ο Χότζας νε φάνη νε πίταξιν (Πέρασαν πέντε έξι μέρες, αλλά ο Χότζας ούτε φάνηκε ούτε έστειλε μήνυμα) Φάρασ. -Παπαδ. Φαινήχαν ντα γκιαμούτσια σ’ (Φάνηκαν τα κόκκαλά σου, ενν. από την αδυναμία) Μισθ. -Κοτσαν. Γιατί ντε φαίνεται στο χωριό σερνικός; τ’ άνdρες σας πούγε πήγαν; (Γιατί δε φαίνεται αρσενικός στο χωριό; Πού πήγαν οι άντρες σας;) Αξ. -Μαυρ.-Κεσ. Σέμη λίμνη μέσα, μόνο δου τσουφάλ' τ' φαινίδι (Μπήκε μέσα στη λίμνη, μόνο το κεφάλι του φαίνεται) Μισθ. -ΑΠΥ-ΕΝΔ Και τρίτος δε φανήθεν (Και ο τρίτος (αδελφός) δεν φάνηκε, δεν εμφανίστηκε) Φλογ. -ΙΛΝΕ 812 Kαι πουρ να φανεθώ, παρέμα κι εγώ (Και πριν να γίνω αντιληπτός, έφυγα κι εγώ) Φλογ. -ΙΛΝΕ 811 Ετό μόλις άκουσεν το βιλλί τ’ φαινάται, ντροπιάστεν (Αυτός, μόλις άκουσε ότι το πέος του φαίνεται (μέσα από το διάφανο μαγιό), ένιωσε ντροπή) Αξ. -ΙΛΝΕ 1555 || Ασμ. «Έχω και καλή μάνα, έχω κι αδελφή
εχω και μιαν καλίτσα, φάνην κι έρχεται («Έχω και καλή μάνα, έχω κι αδελφή
εχω και μιά αρραβωνιαστικιά, φάνηκε κι έρχεται ) Σινασσ. -ΚΜΣ-Τραγ.

β. Εμφανίζομαι, φανερώνομαι ό.π.τ. : Εσ̑ύ αν έκαψες το qαbούγου μ', κι εγώ αλλημιάς να μη φανεθώ σ’ εσένα (Εσύ αν έκαψες το δέρμα μου, εγώ άλλη φορά δεν θα ξαναφανερωθώ μπροστά σου ) Σίλατ. -Dawk.