ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ - Ι.Λ.Ν.Ε.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ TΩΝ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ

Ιστορικό Λεξικό των Ιδιωμάτων της Καππαδοκίας (ΙΛΙΚ)

Dictionary Το Ιστορικό Λεξικό των Ιδιωμάτων της Καππαδοκίας (ΙΛΙΚ) αποτελεί καρπό ερευνητικού προγράμματος που συγχρηματοδοτήθηκε από την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (Γ.Γ.Ε.Τ.) και το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ), και υλοποιήθηκε από το 2018 ως το 2022 με φορέα το Εργαστήριο Νεοελληνικών Διαλέκτων του Πανεπιστημίου Πατρών, με την υποστήριξη του Κέντρου Ερεύνης των Νεοελληνικών Διαλέκτων και Ιδιωμάτων -ΙΛΝΕ της Ακαδημίας Αθηνών (πρόγραμμα Digitizing the Cappadocian Dialectal Landscape – DiCaDLand, http://cappadocian.upatras.gr/el) .

Στόχος του ΙΛΙΚ είναι να παράσχει την πληρέστερη δυνατή λεξικογραφική τεκμηρίωση της Καππαδοκικής διαλέκτου, εντασσόμενο στην σειρά μειζόνων διαλεκτικών λεξικών της Ακαδημίας Αθηνών, δηλ. του Ιστορικού Λεξικού των Ελληνικών Ιδιωμάτων της Κάτω Ιταλίας (Καραναστάσης 1984-1992), του Λεξικού της Τσακωνικής Διαλέκτου (Κωστάκης 1986-1987) και φυσικά του Ἱστορικοῦ Λεξικοῦ τῆς Νέας Ἑλληνικῆς, τῆς τε κοινῶς ὁμιλουμένης καὶ τῶν ἰδιωμάτων (ΙΛΝΕ, 1933-). Το λεξικό συνοδεύεται από τον Γλωσσικό Άτλαντα των διαλεκτικών ποικιλιών της Καππαδοκίας, σε έντυπη μορφή από την Ακαδημία Αθηνών (Μελισσαροπούλου 2024) και σε ηλεκτρονική μορφή από το Πανεπιστήμιο Πατρών.

Ο Γλωσσικός Άτλαντας σε ηλεκτρονική μορφή

Οι γραπτές πηγές του ΙΛΙΚ αποτελούνται από το σύνολο της δημοσιευμένης βιβλιογραφίας για τα ιδιώματα της Καππαδοκίας (περιγραφές ιδιωμάτων, γλωσσάρια, εκδόσεις αφηγήσεων, ασμάτων κλπ.) καθώς και από τις χειρόγραφες συλλογές διαλεκτικού υλικού του ΚΕΝΔΙ-ΙΛΝΕ, του ΚΕΕΛ, του Σπουδαστηρίου Λαογραφίας του ΕΚΠΑ και του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών. Παράλληλα, το ΙΛΙΚ αξιοποιεί και μεγάλο όγκο πρόσφατων προφορικών διαλεκτικών καταγραφών ομιλητών 3ης και 4ης γενεάς προσφύγων, ενώ εμπλουτίζεται διαρκώς από νέα δεδομένα που προκύπτουν από τρέχουσες επιτόπιες έρευνες. Επιθυμία των συντελεστών του έργου ήταν αυτό να αποτελέσει έναν φάρο μνήμης για τα 100 χρόνια από το τέλος της ιστορικής παρουσίας των καππαδοκικών ιδιωμάτων στην πατρίδα τους.

Το λήμμα της εβδομάδας

άσπρος (επίθ.) άσπρος [ˈaspros] Σινασσ., Φάρασ. άσπρους [ˈasprus] Σίλ. άσπουρους [ˈaspurus] Σίλ. άσπρο [ˈaspro] Ανακ., Αξ., Αραβαν., Γούρδ., Δίλ., Ποτάμ., Σίλατ., Σίλ., Τελμ., Φάρασ., Φλογ. άσπρου [ˈaspru] Μαλακ., Μισθ., Φάρασ.
1. Άσπρος ό.π.τ. : Αν γκαλέψ̑εις σο άσπρο σο πρόγατο, ν’ ανεβείς ’ς απάνω σον γκόσμο· αν γκαλέψ̑εις σο μαύρο, να κατεβείς κάτω σον γκόσμο (Aν καβαλήσεις το άσπρο πρόβατο, θ' ανεβείς στον απάνω κόσμο· αν καβαλήσεις το μαύρο, θα κατεβείς στον κάτω κόσμο) Σίλατ. -Dawk. Του öλτσ̑ϋτζΰ τα σακ͑άλια άσπρα 'νdαι γιόξα μαύρα 'νdαι; (Τα γένια του κατασκευαστή μέτρων είναι άσπρα ή μαύρα;) Τελμ. -Dawk. Γένης άσπρου 'αν ντου γάλα (Έγινες άσπρος σαν το γάλα) Μισθ. -Κοτσαν. Κι άλλο άσπρος (Πιο άσπρος) Σινασσ. -Αρχέλ. Γλώσσα μας 'ένηκε άσπουρη (Η γλώσσα μας έγινε (από την δίψα) άσπρη) Σίλ. -Κωστ.Σ. Μάνα μ' έχ' άσπρο πουδάρ' (Η μάνα μου έχει άσπρο ποδάρι) Φλογ. -ΚΕΕΛ 1361 Το μαύρο άσπρο τζ̑οὔνεται μο του νάν’dα πλύν' (Το μαύρο δεν γίνεται άσπρο με το πλύσιμο) Φάρασ. -ΚΜΣ-Θεοδ. Σπέριξαν άσπρου γέλλ’μα, σπέριξαν κ'σάρια (Έσπερναν άσπρο σιτάρι, έσπερναν κριθάρι) Μισθ. -ΑΠΥ-ΕΝΔ || Φρ. Άσπρα παχλά (Άσπρα κουκιά˙ Φασόλια) Ουλαγ. -Κεσ. Άσπουρα φασούλια (Άσπρα φασόλια˙ Ξερά φασόλια) Σίλ. -ΚΜΣ-ΛΚ3 || Παροιμ. Άσπρον γκως, μαύρον γκως, 'α γενεί σο κετζ̑ίτιν μπαού (Άσπρος κώλος, μαύρος κώλος, στο πέρασμα του ποταμού θα φανερωθεί˙ Πάντοτε συμβαίνει κάτι ώστε όλες οι ενέργειες, και καλές και κακές, να φανερωθούν) Φάρασ. -Λουκ.Λουκ. Συνών. ακ