τα
(επίρρ.)
τ͑α
[tʰia]
Φάρασ.
τε
[te]
Ουλαγ., Σινασσ., Φάρασ.
τ͑ε
[tʰie]
Φάρασ.
ταχ
[tax]
Μαλακ., Ουλαγ., Φλογ.
τι-ά
[tiˈa]
Ουλαγ.
τι-αχά
[tiaˈxa]
Ουλαγ.
Κατά τον Ανδριώτη (1948: 68) η λ. συνδέεται ετυμολογικώς με τον αρχ. σύνδ. δέ. Κατά τον Φάβη (1948: 181-182) η λέξη προέρχεται από το αρχ. ἔτι. Η λ. προέρχεται από το τουρκ. επιτατικό-επιβεβαιωτικό χρονικό ή τοπ. μόρ. ta (< περσ. te), όπου και διαλεκτ. τύπ. te και tah και με τις διαλεκτ. σημ. ‘αυτός’, ‘ακόμη’. Για την ετυμολόγηση της λ. από την τουρκ. πβ. και Κυριακίδης (1951: 161). Για τις πολλές χρήσεις του μορίου στην καππ., βλ. Κεσίσογλου (1951: 93) και Ανδριώτης (1948: 68).
β.
Σε συνδυασμό με χρον. ή τοπ. επιρρ. λειτουργεί ως ποσοτικό επίρρημα, περισσότερο, πιο
Φάρασ.
:
Τε τσ’ απάνου
(πιο πάνω
)
Φάρασ.
-Ανδρ.
Τε σα’ μbρόν ντο φσ̑όκ-κο
(το πιο μπροστινό παιδί
)
Φάρασ.
-Ανδρ.
τε 'στέρου
(πιο αργά
)
Φάρασ.
-Ανδρ.
Τε σα μπρό το ζαμάνι ήτουν α καό ναι
(Στο πιο παλιό καιρό ήταν μιά καλή γυναίκα
)
Φάρασ.
-Θεοδ.Παραδ.
|| Φρ.
Τε την ευίτσα
(Την πιο αυγή
˙
το επόμενη πρωί)
-Ανδρ.
2. Ως πρόθεση, από
Φάρασ.
:
Τε τότε
(Από τότε)
Φάρασ.
-Θεοδ.Ιστ.
|| Φρ.
Τε την αυίτσα στάσυ έμbη σο’ φτάλμι σου
(από τη αυγή στάχυ μπήκε στο μάτι σου; ˙ για τους αγουροξυπνημένους που γκρινιάζουν ή για όσους είναι έτοιμοι να καβγαδίσουν)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
|| Παροιμ.
Το κα’ό η ημέρα, φαίνεται τε την εβίτσα
(η καλή ημέρα φαίνεται από την αυγή˙ η επιτυχής πορεία μιας προσπάθειας ή ενός ζητήματος φαίνεται από την αρχή)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
β.
Μέχρι, έως
Φλογ.
:
Ταχ σο σπίτ’
(μέχρι το σπίτι
)
Φλογ.
-ΚΕΕΛ 1361
3. Ως δεικτικό μόρ., να
Ουλαγ., Σινασσ.
:
Τε εκού ’να
(να, εκεί είναι)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Ταχ ντο ισκόλειο κουνdά
(να στο σχολείο κοντά)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Τι-ά ντο αραdάς
(να αυτό που ψάχνεις)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Σάντι μουρμούκ' δουλεύ', τε στα αμπέλια, τε στα παχτσάδια, τε εδά, τε εκειά
(Σαν το μυρμήγκι δουλεύει, να στα αμπέλια, να στα περιβόλια, να εδώ, να εκεί)
Σινασσ.
-Τακαδόπ.
Συνών.
εγίπ
β.
Ως επιτατικό μόρ., προκαλεί την προσοχή του ακροατή σε αυτό που αμέσως μετά αναπτύσσεται ή επεξηγείται, ε, να
Ουλαγ.
:
Ταχ ο ζαμάν
(ε τότε
)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Ταχ στο σπίτι μας ’ ναι
(ε είναι στο σπίτι μας
)
Ουλαγ.
-Κεσ.