από
(πρόθ.)
από
[aˈpo]
Καππ.
'πό
[po]
Καππ., Φάρασ.
απού
[aˈpu]
Καππ.
απέ
[aˈpe]
Καππ.
'μπέ
[be]
Σινασσ.
'πέ
[pe]
Φάρασ.
απά
[aˈpa]
Ανακ.
οπού
[oˈpu]
Σίλ.
οπό
[oˈpo]
Σίλ.
ασ'
[as]
Καππ.
αζ'
[az]
Αξ., Αραβαν., Σίλατ., Φλογ.
'σ'
[s]
Αραβαν., Αφσάρ., Φάρασ.
'ζ'
[z]
Αξ., Φάρασ.
Αρχ. πρόθ. ἀπό. Ο τύπ. αποὐ με τροπή [ο] > [u] εξαιτίας του χειλ. [p]. Οι τύπ. 'πο, απού και απέ ήδη μεσν. Ο τύπ. ασ' από τον συνδυασμό της πρόθ. με το οριστ. άρθρ. (απ' το > αθ' το > ασ' τό). Κατ' άλλους ο τύπ. ασ' (γρ. ας) αποτελεί εξέλιξη της αρχ. πρόθ. ἐξ (Καρολίδης 1885: 127, Καψωμένος 1941: 103· για ετυμολογήσεις βλ. Αναστασιάδης 1976: 108-109). Κατά τον Dawkins (1921: 56) o τύπ. ασ' μεσν., καθώς απαντά άπαξ σε έγγρ. από την Κύπρο.
1. Δηλώνει απομάκρυνση, χωρισμό, απαλλαγή
ό.π.τ.
:
Έβγκαλέν ντα 'σ' το κ͑ουγί
(Τον έβγαλε από το πηγάδι)
Φάρασ.
-Dawk.
Ντώκι κούπα οπ' σ̑έρι μου
(Έπεσε η κούπα από το χέρι μου)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Ογώ 'πόμα αχτσ̑ά, έπισι τσίαρα απ' τα χέρια μ'
(Έγω έμεινα έτσι, έπεσε το τσιγάρο απ'τα χέρια μου)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Αν το μάρ' αφένdζ̑η μ’, ασ' τα χέρια τ’ ντε γουλτώνουμ' νε εγώ νε εσ̑ύ
(Αν το μάθει ο αφέντης μου, από τα χέρια του δεν γλυτώνουμε ούτε εγώ ούτε εσύ)
Αραβαν.
-Κεσ.
Απ' Μισ̑τί ντώεκα ώρες ήταν
(Ήταν σε απόσταση 12 ωρών από το Μιστί)
Μισθ.
-Κωστ.Μ.
|| Φρ.
Βγάλλω ασ' στράτα
(Βγάζω από τον δρόμο˙ ξελογιάζω)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ασ' καργιά μ' ντε βγαίν'
(Από την καρδιά μου δεν βγαίνει˙ δεν μπορώ να το ξεχάσω)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ασ' το ρουθούν' τ' έπεσε
(Από το ρουθούνι του έπεσε˙ για όποιον μοιάζει στους γονείς του)
Σινασσ.
-Αρχέλ.
'ζ' μέρος
(Από το μέρος˙ εκτός)
Φάρασ.
-Αναστασ.
2. Δηλώνει τοπική αφετηρία
ό.π.τ.
:
Ναίκα κατέβασεν το μήλο ασ' σο ράφ'
(Η γυναίκα κατέβασε το μήλο από το ράφι)
Τελμ.
-Dawk.
Όσα κάλφαρια είν ασ' το Γάισερι ως το Καραμάν, να σωροφτούν σο κάστρο
(Όσοι τεχνίτες είναι από την Καισάρεια ως την Καραμανία, να μαζευτούν στο κάστρο)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
|| Φρ.
Ασ' τα σύκ' ως τα σταφύλια
(Από τα σύκα ως τα σταφύλια˙ Για κάτι εφήμερο)
Σινασσ.
-Αρχέλ.
Αζ' νάκρα ως το κεφάλ'
(Από την άκρη μέχρι το κεφάλι˙ από την αρχή έως το τέλος)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
β.
Δηλώνει προέλευση
ό.π.τ.
:
Ήβ'ρα σας ένα χαρτί από τον Α.
(Σας έφερα ένα γράμμα από τον Α.
)
Μισθ.
-Κωστ.Μ.
Έσ̑ιτι νερό 'σ' το κρύου πεγάιδι;
(Έχετε νερό από την κρύα βρύση;
)
Αφσάρ.
-Αναστασ.
Άλλοι τσ̑είνdι απ' Καισάρεια
(Άλλοι είναι από την Καισάρεια
)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Κουβαλαίνουμε σου σ̑ειμού το τουφάνι ξύα 'σ' το ορμάνι
(Κουβαλάμε μέσα στην ανεμοθύελλα του χιονιά ξύλα απ' το δάσος
)
Φάρασ.
-Παπαδ.
|| Φρ.
Οπ' μας ρέ 'ναι
(Δεν είναι (ένας) από μας
˙
Δεν είναι από την Σίλλη)
Σίλ.
-Καρίπ.
γ.
Δηλώνει σημείο επαφής, τοπικού εντοπισμού
ό.π.τ.
:
Έπιασα το γι̂ριά ασ' το ντιζλίκα τ’
(Έπιασα την γριά από την ποδιά της
)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Πιάσεν ντα αζ' τα μαλλιά τ'
(Τον έπιασε από τα μαλλιά
)
Γούρδ.
-Dawk.
Κρεμότουν ασ' το ταβάν
(Κρεμόταν από το ταβάνι
)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Οπ' τση σάλασσα τση βρήκανε
(Την βρήκανε στην θάλασσα
)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
|| Φρ.
Ασ' τ' αφτί και στο δάσκαλο
(Απ' τ' αφτί και στον δάσκαλο
˙
για άμεση τιμωρία)
Σινασσ.
-Αρχέλ.
|| Ασμ.
Από το χέρι την έπιασε και (για να την πουλήσει) στο παζάρι την βγάζει
Σινασσ.
-Παχτ.
3. Δηλώνει διέλευση, διά τόπου κίνηση
ό.π.τ.
:
Πέρασαμ' από ντου χτέν'
(Περάσαμε (το στημόνι) μέσα από το χτένι)
Μισθ.
-Κωστ.Μ.
Έκατσε σο σεdίρ' και ντράνεινε ασ' το πένdζ̑ερε όξω
(Έκατσε στον καναπέ και κοίταζε έξω από το παράθυρο)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Κόνω τα ασ' το καπνί κάτω και ως ταχύ σαbαχντάν μη τα τρανάς
(Άδειάσε τα μέσα από την καπνοδόχο και μην τα κοιτάξεις μέχρι το πρωί)
Γούρδ.
-Dawk.
Δέβασεν του μύου το θάλε 'σ' σο γουργούριν ντου
(Πέρασε την μυλόπετρα στον λαιμό της)
Φάρασ.
-Dawk.
Δέβασέν ντα 'ζ' ναίκας του το γουργούρι
(Τα πέρασε στον λαιμό της γυναίκας του)
Φάρασ.
-Dawk.
Πετά το άσ̑' σ̑η κάπιν'
(Το πέταξε από την καμινάδα)
Τελμ.
-Dawk.
|| Φρ.
Πήγαν να ντιαβούν ασ' καργιά τ'
(Πήγαν να περάσουν από την καρδιά του˙ πήγαν να τον παρηγορήσουν)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Έρτσ̑εται 'σ' το μυτί μου
(Μου βγαίνει από την μύτη˙ το πληρώνω ακριβά)
Φάρασ.
-Αναστασ.
|| Ασμ.
Αν πάγω ασ' την ξερά, φοβούμαι μη συφθάσω
(Αν πάω από την ξηρά, φοβάμαι μη δεν προφτάσω)
Φερτάκ.
-Αλεκτ.
4. Δηλώνει χρονική αφετηρία
ό.π.τ.
:
Απού τότις
(Από τότε)
Μαλακ.
-Τζιούτζ.
Ασ' ταχύ
(Από το πρωί)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Ασ' Αdάμ και Εύας το ταρός ως τα μέρεζ μας ούτσ̑α όργο ντεν έν'νε
(Από τον καιρό του Αδάμ και της Εύας ως της μέρες μας δεν ξανάγινε τέτοιο πράγμα)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Ασ' το μεσ̑'μέρης σόνgρα κάλ'ντεψε το παλληκάρ' 'ς άλογο τ'
(Μετά το μεσημέρι το παλληκάρι ανέβηκε στο άλογό του)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Απ' τρία μέρες σόγνα το κορίτσ̑' ήρτε πάλ' εκού ντο ντικμέ κουνdά
(Μετά από τρεις μέρες το κορίτσι ήρθε πάλι κοντά σ' εκείνο το δέντρο)
Ουλαγ.
-Κεσ.
5. Δηλώνει το ποιητικό αίτιο
ό.π.τ., Φάρασ.
:
Ήρτε 'στέρου 'σ' το Θεό πιταγμένο α γερόκκος
(Μετά ήρθε ένας γεράκος σταλμένος από τον Θεό)
Η κόρη μου σκοτώθην 'σ' τις Τούρτσ̑οι
(Η κόρη μου σκοτώθηκε από τους Τούρκους)
Φάρασ.
-Αναστασ.
Κομπώθην 'σ' τη ναίκα τ'
(Εξαπατήθηκε από την γυναίκα του)
Φάρασ.
-Αναστασ.
Εγώ 'σ' εσέ ντε φαΐζουμαι
(Εγώ δεν δέρνομαι από σένα, δεν μπορείς να με δείρεις)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Απ' εσέ μι γεννήχ' ιτό το φσ̑άχ';
(Από σένα γεννήθηκε αυτό το παιδί;)
Ουλαγ.
-Κεσ.
6. Δηλώνει αιτία
ό.π.τ.
:
Ασ' τα πολλά τα παρακαλέματα Χεός ΰκ'σεν ντα
(Από τα πολλά τα παρακάλια ο Θεός τους άκουσε)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
'σ' τις δεβόλοι τζ̑ο πόρκα να 'πνώσω
(Εξαιατίας των διαβόλων (και της φασαρίας τους) δεν μπόρεσα να κοιμηθώ)
Αφσάρ.
-Αναστασ.
Ασ' το φαΐν εξέβεν ψη τ'
(Απ' το φαγητό βγήκε η ψυχή του)
Σινασσ.
-ΙΛΝΕ
Aπ' εσέ κιμόνο το ποίκεν
(Εξαιτίας σου το έκανε)
Φλογ.
-ΚΕΕΛ 1361
Απ' ψυή τ' ντο σι̂κι̂́ χασταλάνσε
(Από την στεναχώρια της ψυχής του αρρώστησε)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Ασ' το φόβο τ' ίδρωσεν
(Από τον φόβο του ίδρωσε)
Σινασσ.
-Αρχέλ.
Τ' άλογο τ' ασ' την 'πεστασιά τ' ψόφησεν
(Το άλογό του απ' την κούρασή του ψόφησε)
Σινασσ.
-Αρχέλ.
Οι χωρώτοι έχουν 'σ' τ' ισένα παράπονο
(Οι χωριανοί έχουν με σένα παράπονο)
Σατ.
-Παπαδ.
|| Φρ.
Αζ' νησ̑τικάγια πήγα
(Από την πείνα πέθανα˙ πεινάω πολύ)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ασ' το 'μόν νάκρα
(Από την δική μου άκρη˙ για μένα, εξαιτίας μου)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ασ' το γάλα κάγεν το στόμα τ', και τ' αργιάς φυσά και πσ̑ίν ντο
(Απ' το γάλα κάηκε το στόμα του και το αριάνι το φυσά και το πίνει˙ όταν πάθεις κάποια ζημιά είσαι προσεκτικός και στα πιο απλά)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
Συνών.
άκρα, για
β.
Συνοδευόμενο από το οριστ. άρθρ., σύνδεσμος εισαγωγής αιτιολογ. προτάσεων
Αξ., Γούρδ., Τελμ.
:
Ασ' το ντεν ήρθες
(Επειδή δεν ήρθες
)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ασ' το ήρτε
(Επειδή ήρθε
)
Γούρδ.
-Καράμπ.
Ασ' το ντεν επότισ̑τεν, ξέρωσε
(Επειδή δεν ποτίστηκε, ξεράθηκε
)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ασ' το σ̑'κώχ̇εν έρκεντε, καμαρών'
(Επειδή σηκώθηκε νωρίς, νυστάζει
)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
7. Δηλώνει το μέσο ή το όργανο
ό.π.τ.
:
Απ' χούφτα λερό, να 'εννήσ' αψά
((Να της δώσει) νερό με την χούφτα, για να γεννήσει γρήγορα)
Μισθ.
-Κωστ.Μ.
Μύλους γυρίζει οπ' νιαρό
(Γυρίζει μύλους με νερό)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Οπ' του μπαστούνι τσης σταύρων̑ι του παιρί μας νεναίκα
(Mε το μπαστούνι της σταύρωνε το παιδί μας η γυναίκα)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
|| Φρ.
Απὀ στὀματος
Αξ.
-Μαυροχ.
|| Ασμ.
Έπιασε Χάρος το σπαθί, τσακίστην το σπαθί του
έπιασε κι από κονταριού, τσακίστην το κοντάρι ( Έπιασε ο Χάρος το σπαθί, τσακίστηκε το σπαθί του
προσπάθησε και με το κοντάρι, τσακίστηκε το κοντάρι) Σινασσ. -ΙΛΝΕ
έπιασε κι από κονταριού, τσακίστην το κοντάρι ( Έπιασε ο Χάρος το σπαθί, τσακίστηκε το σπαθί του
προσπάθησε και με το κοντάρι, τσακίστηκε το κοντάρι) Σινασσ. -ΙΛΝΕ
8. Δηλώνει ύλη
ό.π.τ.
:
Οπ' ποιο 'ναι;
(Από τι είναι;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Απ' ντα πρόγαδα, απ' τα αρνιά, σ̑άνιξαμ' κάπα
(Απ' τα πρόβατα, απ' τα αρνιά φτιάχναμε κάπα)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
|| Φρ.
Ασ' ασήμι
(Από ασήμι˙ ασημένιο)
Φάρασ.
-Καρολ.
Ασ' το κρασ̑ί το κλώει το ξ̑ίι, κεσ̑κίν νιέται
(Το κρασί που γυρνά (γίνεται) από ξύδι, δυνατό γίνεται˙ γι' αυτούς που αλλάζουν πεποιθήσεις και γίνονται φανατικότεροι)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
|| Ασμ.
Βάζ' ασημένια πέταλα, καρφιά μαλαγματένια
και τά-ικαλιγοσίνια του όλ' από τζεβαέρι (Βάζ' ασημένια πέταλα, καρφιά μαλαματένια
και τα παπούτσια του όλ' από διαμάντια) Σινασσ. -Παχτ.
και τά-ικαλιγοσίνια του όλ' από τζεβαέρι (Βάζ' ασημένια πέταλα, καρφιά μαλαματένια
και τα παπούτσια του όλ' από διαμάντια) Σινασσ. -Παχτ.
9. Δηλώνει επιμερισμό ή επανάληψη
ό.π.τ.
:
Να ντώσιτ' απ' ένα γαϊdούρ'
(Να δώσετε από ένα γαίδούρι)
Μισθ.
-Κωστ.Μ.
Ελάτ' α σας δώκω απ' ένα μήλο και φατ' τα με τα ναίκες σας και Θεός δίν' σας απ΄ ένα φσ̑αχ'
(Ελάτε, θα σας δώσω από ένα μήλο, και φάτε τα με τις γυναίκες σας, και ο Θεός θα σας δώσει από ένα παιδί)
Φλογ.
-ΚΕΕΛ 1361
Δίδει σα σ̑έρε τουνε 'π' έν' τοπούζι
(Δίνει στα χέρια τους από ένα ρόπαλο)
Φάρασ.
-Dawk.Boy
Γέννανκε καντά μέρα 'π' ε 'βόκ-κο
(Γεννούσε κάθε μέρα από ένα αβγό)
Φάρασ.
-Dawk.
Δώκεν τα απ' ένα πελίκ' ψωμί
(Τους έδωσε από ένα κομμάτι ψωμί)
Φλογ.
-ΙΛΝΕ 812
Δώτσ̑εν τ' ασκέρι 'πό ένα 'πό ένα, σκότ'σεν τα
(Χτύπησε τον στρατό έναν έναν στρατιώτη, τους σκότωσε)
Αραβαν.
-Dawk.
'π' α̈ν σ̑αχράσ' 'π' α̈ν σ̑αχράσ' τσουκάντ'σαν τσ̑ιπ το κοτσ̑ί
(Από θημωνία σε θημωνία αλώνισαν όλο το σιτάρι)
Αφσάρ.
-Αναστασ.
Ντεν ντα ξέριξι· από καμιά τίδου, απ' ένα λόγους ξέριξι
(Δεν τα ήξερε καλά τα μιστιώτικα: από καμιά, από καμιά λέξη ήξερε)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
10. Δηλώνει τον β΄ όρο σύγκρισης
ό.π.τ.
:
Ετός έν' ασ' εμέν άσπρος
(Αυτός είναι πιο άσπρος από μένα)
Σινασσ.
-Αρχέλ.
Εγώ απ' εσένα κι άλλο καλό είμαι
(Εγώ είμαι καλύτερος από σένα)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Ετό απ' ούλ-λα κι άλλο καλό 'ναι
(Αυτός είναι καλύτερος απ' όλους)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Εκείνο ασ' τ' ούλ-λα κι άλλο ζενgίν 'ναι
(Εκείνος είναι πλουσιότερος απ' όλους)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Εγώ απ' εσέ 'λεφρό 'μαι
(Εγώ είμαι ελαφρύτερος από σένα)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Το 'μο ασ' το καλό 'ναι
(Το δικό μου είναι καλύτερο απ' το δικό σου)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ετό απ' εσέ μεγυσμένο 'ναι
(Αυτός είναι πιο μεθυσμένος από σένα)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Εγώ απ' εσέ oμπρό ήρτα
(Εγώ ήρθα πιο μπροστά από σένα)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ιτό απ' ούλ-λα καλό 'ναι
(Αυτός είναι ο καλύτερος απ' όλους)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Έν' 'σ' το μέλι γλυτσ̑ύ
(Είναι γλυκύτερο από το μέλι)
Φάρασ.
-Ανδρ.
Κι άλλ' μέγας 'ναι οπ' τουν κειτινό
(Είναι μεγαλύτερος από κείνον)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Αυτό οπ' εκείνου νιούγου 'ναι
(Αυτό είναι λιγότερο από κείνο)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Ζολμόν'σες από μας πολύ
(Ξέχασες περισσότερο από μας)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Ένε ψέο ασ' τ' εμένα
(Είναι ψηλότερος από μένα)
Φάρασ.
-Dawk.
Ατ' ένι τζ̑' άβ' καό ασ' τ' ετζ̑είνο
(Αυτός είναι καλύτερος από εκείνον)
Σινασσ.
-Dawk.
Aπ' εσένα καλά ξέρει να γκιαλαέψ' μισ̑ώτικα
(Ξέρει να μιλήσει καλύτερα μιστιώτικα από σένα)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Ατούρα απ΄ εμάς πολύ 'στέρια ήρταν τσ̑αού
(Αυτοί ήρθαν εδώ πολύ αργότερα από μας)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Πβ.
αντί