το (II)
(αντων.)
το
[to]
Ανακ., Αξ., Αραβαν., Σίλατ., Σίλ., Σινασσ., Φλογ.
ντο
[do]
Ουλαγ.
τ'
[t]
Σίλ.
του
[tu]
Αφσάρ., Σίλ., Τελμ., Τσουχούρ., Φάρασ., Φκόσ.
Πληθ.
τα
[ta]
Ανακ., Αξ., Ποτάμ., Σινασσ., Φλογ.
Από την μεσν. αναφορ. αντων. τό (< οριστ. άρθρ. τό). Ο τύπ. του αναλογ. κατά το που.
1. Αναφορική αντωνυμία, που, ο οποίος
ό.π.τ.
:
Το ήρτες τ' μέρα
(Την μέρα που ήρθες)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ντο ήρτες ντο μέρα
(Η μέρα που ήρθες)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Το δεν ξεύρεις πράμα τι το λες;
(Το πράγμα που δεν ξέρεις τι το λες;)
Σινασσ.
-Αρχέλ.
Του ξέρει, λαεί τα
(αυτό που ξέρει το λέει)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Τσ̑ο 'ν' του λαείς;
(τι είναι αυτό που λες;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Κεια τ' σωρείτ' τ' παιρί
(το παιδί που βλέπετε εκεί)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Εκεί τ' μπαίγει, άλλ' ρε βγαίνει
(αυτός που μπαίνει εκεί δε βγαίνει πια)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
'κανεί του είπες κατσ̑ία
(Αρκούν τα λόγια που είπες)
Φάρασ.
-Ανδρ.
Του 'υρεύκε ήτουν ατό
(αυτό ήταν που ζητούσε)
Φάρασ.
-Ανδρ.
Έbαρ' αμασία του τζ̑’ άν ντα ειπείς του νταdά σου
(Πάρε έναν όρκο που να μην το πεις στον πατέρα σου)
Φάρασ.
-Dawk.
Πέρασαν τσ̑αι τ' άβου οι νομάτοι του έδατσ̑ε το στσ̑υλί
(Πέρασαν και οι άλλοι άνθρωποι που δάγκωσε το σκυλί)
Φάρασ.
-ΚΜΣ-Θεοδ.
Ο γασιργάς του δέβηνι σο κάχι τουν ήτουνι ατός
(Ο ανεμοστρόβιλος που πέρασε δίπλα τους ήταν αυτός)
Τσουχούρ.
-ΑΠΥ-Bağr.
Παν πάλε σο Νέβσ̑εχιρ να φέρ'νε νύφης τα παρέγγειλαν τα τσόλια
(Πάνε πάλι στη Νεάπολη να φέρουνε τα ρούχα που παράγγειλαν της νύφης)
Φλογ.
-ΚΕΕΛ 1361
Ασ' το στόμα μ' τα ξέβαν τ' αφτιά μ' ντεν τ' άκουσαν
(Αυτά που βγήκαν από το στόμα μου τα αφτιά μου δεν τα άκουσαν)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Με ζολμονάς τα σάνουν σε αρχιώπ'
(Μην ξεχνάς αυτά που σου κάνουν οι άνθρωποι)
Αξ.
-Παυλίδ.
Eμείς τα κωνούτανdε μάζευαμ' τα
(Εμείς αυτά που πέφτανε κάτω τα μαζεύαμε)
Ανακ.
-Cost.
|| Παροιμ.
Του ψοφά το γαϊρίδι 'σ' το λύκο τζ̑ο φοβείται
(Όποιου του ψοφά το γαϊδούρι, δεν φοβάται τον λύκο˙ Το έλεγαν κυρίως οι φτωχοί και χρεωκοπημένοι, όταν τους απειλούσαν οι δανειστές ότι θα τους πάρουν ό,τι έχουν)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
Το αρατά τα πολλά χάν' και τα λίγα
(Όποιος ζητάει τα πολλά χάνει και τα λίγα˙ Η απληστία οδηγεί στην καταστροφή)
Φλογ.
-ΚΕΕΛ 1361
|| Ασμ.
Τα ήσαν μπρος γυρίστανε, τα ήσαν πίσω στάθαν,
τα ήσαν σην αναμεσαριά στάθαν κι αναρωτιένται (Αυτοί που ήταν μπροστά γύρισαν, αυτοί που ήταν πίσω στάθηκαν,
αυτοί που ήταν στη μέση στάθηκαν κι αναρωτιόντουσαν) Ανακ. Πορφύρη, πού 'ν' τα ήλεγες; Πορφύρη, πού 'ν' τα καυχίστης; (Πορφύρη, πού είναι αυτά που έλεγες; Πορφύρη, πού είναι αυτά που καυχήθηκες;) Ανακ. -ΙΛΝΕ 374 Συνών. όπου
τα ήσαν σην αναμεσαριά στάθαν κι αναρωτιένται (Αυτοί που ήταν μπροστά γύρισαν, αυτοί που ήταν πίσω στάθηκαν,
αυτοί που ήταν στη μέση στάθηκαν κι αναρωτιόντουσαν) Ανακ. Πορφύρη, πού 'ν' τα ήλεγες; Πορφύρη, πού 'ν' τα καυχίστης; (Πορφύρη, πού είναι αυτά που έλεγες; Πορφύρη, πού είναι αυτά που καυχήθηκες;) Ανακ. -ΙΛΝΕ 374 Συνών. όπου
2. Αναφορικό τοπ. επίρρημα, όπου
Αξ., Ουλαγ., Φάρασ., Φκόσ.
:
Tου 'πνώνκαμι ο οτάς
(To δωμάτιο όπου κοιμόμαστε, ο κοιτώνας)
Φκόσ.
-ΚΜΣ-ΚΠ371
Του τρως το τάσιν 'bέσου
(Μέσα στο πιάτο όπου τρως)
Φάρασ.
-Ανδρ.
Ντο τρως ντο τάσ' μέσα
(Μέσα στη γαβάθα που τρως)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Τρία μέρες έρεται ντο ψυή, ντο χάε ντο τόπος ντολανdά
(Για τρις μέρες έρχεται η ψυχή, τριγυρίζει στον τόπο όπου πέθανε)
Ουλαγ.
-ΚΜΣ-Θεοδ.
|| Παροιμ.
Το κράζ'νε πολλά κοϊκονάγιε τον ντόπο, αργά φωτίζ'
(Στον τόπο όπου λαλούν πολλοί κοκκόροι, αργεί να ξημερώσει˙ Όταν ανακατεύονται πολλοί σε μιά δουλειά, δεν γίνεται σωστά)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.