σηκώνω (ρ.) σηκώνω [siˈkono] Γούρδ., Μαλακ., Ουλαγ., Ποτάμ., Τσουχούρ., Φάρασ.

Γούρδονος, Μαλακοπή, Ουλαγάτς, Ποτάμια, Τσουχούρι, Φάρασα

σ̑ηκώνω [ʃiˈkono] Ανακ., Φλογ.

Ανακού, Φλογητά

σηκώνου [siˈkonu] Μισθ.

Μισθί

σ̑ηκώνου [ʃiˈkonu] Σίλ.

Σίλλη

σ̑'κώνω [ˈʃkono] Αξ.

Αξός

σ̑'κώνου [ˈʃkonu] Σίλ.

Σίλλη

Παθ. σηκούμαι [siˈkume] Γούρδ., Ποτάμ., Φάρασ.

Γούρδονος, Ποτάμια, Φάρασα

σ̑ηκούμαι [ʃiˈkume] Ανακ., Αξ., Σίλ., Τελμ., Φλογ.

Ανακού, Αξός, Σίλλη, Τελμησσός, Φλογητά

σ̑'κούμαι [ʃˈkume] Αξ.

Αξός

σηκούμι [siˈkumi] Μαλακ., Μισθ., Τσαρικ.

Μαλακοπή, Μισθί, Τσαρικλί

σηκώμαι [siˈkome] Ουλαγ.

Ουλαγάτς

σηκώνουμι [siˈkonumi] Γούρδ.

Γούρδονος

Παρατατ. σηκώδουμι [siˈkoðumi] Μισθ.

Μισθί

σηκούταμαι [siˈkutame] Ποτάμ.

Ποτάμια

σηκώμουν [siˈkomun] Αραβαν.

Αραβανί

σ'κώμουν [ˈskomun] Σεμέντρ.

Σεμέντρα

σηκούμουν [siˈkumun] Φάρασ., Φλογ.

Φάρασα, Φλογητά

Αόρ. σηκώθα [siˈkoθa] Γούρδ., Μαλακ., Φάρασ.

Γούρδονος, Μαλακοπή, Φάρασα

σ̑ηκώθα [ʃiˈkoθa] Μαλακ., Ποτάμ., Σίλατ., Τελμ., Φλογ.

Μαλακοπή, Ποτάμια, Σίλατα, Τελμησσός, Φλογητά

σ̑ηκώχα [ʃiˈkoxa] Γούρδ., Μισθ., Τσαρικ.

Γούρδονος, Μισθί, Τσαρικλί

σ̑κώχα [ʃˈkoxa] Αξ., Φερτάκ.

Αξός, Φερτάκαινα

σ̑'κώτα [ˈʃkota] Φερτάκ.

Φερτάκαινα

σ̑ηκώρα [ʃiˈkora] Αραβαν.

Αραβανί

Προστ. σ̑ήκω [ˈʃiko] Αξ., Αραβαν.

Αξός, Αραβανί

σήκου [ˈsiku] Μισθ., Τσαρικ.

Μισθί, Τσαρικλί

σ̑ήκου [ˈʃiku] Καρατζάβ.

Καρατζάβιραν

Πληθ. σηκωάτ' [sikoˈat] Τσαρικ.

Τσαρικλί

σ'κωχάτ' [skoˈxat] Τροχ.

Τροχός

Μεσν. ρ. σηκώνω < μεταγν. σηκόω = ζυγίζω.

1. Σηκώνω ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Σ̑ηκώτ' ταν απάνω (Σηκώστε τον πάνω) -Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

Τ' βασιλιού τό παιγί σκών' τό κεφάλι τ', (Ο γιός του βασιλιά σηκώνει το κεφάλι του) Αξ.

Αξός

-Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

Σ̑ήκωσ̑α μας, ποίκα μας Ανταλλαή (Μας σήκωσαν από τον τόπο μας, μας έκαναν ανταλλαγή πληθυσμών) Ανακ.

Ανακού

-Cost.

Costakis 1964

|| Φρ. Σήκου ας πάμι (Σήκω ας πάμε˙ Κρυφά: ποίκα το σήκου ας πάμι = το αφήρεσα κρυφά) Μαλακ.

Μαλακοπή

-Τζιούτζ.

Τζιούτζια 2007

Σηκών' μύτα (Σηκώνει τη μύτη του˙ Υπερηφανεύεται) Γούρδ.

Γούρδονος

-Καράμπ.

Καράμποδος 1948

Σηκών' κεφάλ' (Σηκώνει κεφάλι˙ Αντιστέκεται) Γούρδ.

Γούρδονος

-Καράμπ.

Καράμποδος 1948

Καργιά μ' ντεν ντο σηκών' (Η καρδιά μου δεν το σηκώνει˙ Δεν το ανέχομαι) Ουλαγ.

Ουλαγάτς

-Κεσ.

Κεσίσογλου 1951

Σηκώνω φσ̑άχ' (Σηκώνω παιδί˙ Βαφτίζω παιδί) Ουλαγ., Αξ., Αραβαν.

Ουλαγάτς, Αξός, Αραβανί

-Κεσ.

Κεσίσογλου 1951

Σ̑ηκώνω χιάνατος (Σηκώνω πτώμα˙ Κηδεύω νεκρό) Αξ.

Αξός

-Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

Σ̑κώνω το πουγιάρ' απάνω (Σηκώνω το πόδι απάνω˙ ξεσηκώνω) Αξ.

Αξός

-Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

Σηκώθαν σο ποράδι (Σηκώθηκαν στο πόδι˙ ξεσηκώθηκαν) Φάρασ.

Φάρασα

-Θεοδ.Ιστ.

Θεοδωρίδης 1956

|| Παροιμ. Όπσ̑ο τέρ' να σ̑κώσ̑εις ηυρίσ̑κεις το αφ'κάτω τ' (Όποια πέτρα και να σηκώσεις τον βρίσκεις από κάτω˙ Για ανθρώπους που είναι ανακατεμένοι σε πολλές υποθέσεις) Αξ.

Αξός

-Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

Συνών. γαλγιντώ, ορθώνω

2. Mτφ., αναιρώ, καταργώ Αξ., Φάρασ.

Αξός, Φάρασα

: Σ̑κώνω παλιό αdέτ' (Kαταργώ παλιά συνήθεια) Αξ.

Αξός

-Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

|| Φρ. Πολύ 'ς α σπίτ' μη πας τσ̑' έρτσ̑εσαι· 'α σηκωθεί ταρνά το μουαbέτι σας (Μην πηγαινοέρχεσαι πολύ σ' ένα σπίτι· θα σταματήσει γρήγορα η ευχαρίστησή σας˙ Όταν προσκολλάται κανείς γίνεται φορτικός) Φάρασ.

Φάρασα

-Λουκ.Λουκ.

Λουκόπουλος/Λουκάτος 1951

|| Ασμ. Χτίσταν εκκλεσίες, άγιοι μαναστήρε
σηκώθαν του απιστίου τα γαχ̇ίρε ( Έχτισαν εκκλησίες, άγια μοναστήρια
καταργήθηκαν των απίστων τα βασανιστήρια) Φάρασ.

Φάρασα

-Θεοδ.Τραγ.

Θεοδωρίδης 1988

3. Παράγω Μισθ.

Μισθί

: Σήκουσα ντέκα κιλέ γεννήμαδα (Έβγαλα 10 κιλέ, έναν τόνο, σιτηρά) Μισθ.

Μισθί

-Κοτσαν.

Κοτσανίδης 2006

|| Παροιμ. Το ράσο του παπά σηκώνει (Το ράσο του παπά σηκώνει˙ Το επάγγελμα του ιερέα είναι κερδοφόρο) Φάρασ.

Φάρασα

-Λουκ.Λουκ.

Λουκόπουλος/Λουκάτος 1951

|| Ασμ. Έσπειρα ρουβίστρα, σ̑ήκουσα φακουίστρα,
ήρτι ντου πουλίτσι, ντώκα, τσάκουσα ντου γίτσι τ' (Έσπειρα ρόβι, θέρισα φακές,
ήρθε το πουλάκι, το χτύπησα, έσπασα το πόδι του) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Έσπειρα ένα ξερό πέτρα τσ̑ι σήκουσα χίλιοι χίλιοι χωρίς μέτρα (Έσπειρα μιά ξερή πέτρα και παρήγαγα χίλια χίλια χωρίς μέτρημα) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

4. Μεσοπαθ., σηκώνομαι ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Ήρτιν ντου φιρμάν' να σηκωχούμ' να φύουμ' απ΄ ντου τόπους μας (Ήρθε η διαταγή να σηκωθούμε να φύγουμε από τον τόπο μας) Μισθ.

Μισθί

-Κοτσαν.

Κοτσανίδης 2006

Σηκώε πήε (Σηκώθηκε κι έφυγε) Ουλαγ.

Ουλαγάτς

-Κεσ.

Κεσίσογλου 1951

Εσ̑ύ σ̑ήκω κι άμα σο σπίτσ̑ι σ’, (Εσύ σήκω και πήγαινε στο σπίτι σου) Αραβαν.

Αραβανί

-Φωστ.-Κεσ.

Φωστέρης/Κεσίσογλου 1960

Σηκώγε να πορπαdήσ̑' (Σηκώθηκε να περπατήσει) Ουλαγ.

Ουλαγάτς

-Dawk.

Dawkins 1916

Ας σηκωχεί να μποίκ' ένα γαϊφά (Ας σηκωθεί να φτιάξει έναν καφέ) Μισθ.

Μισθί

-ΑΠΥ-ΕΝΔ

ΑΠΥ-ΕΝΔ

Σ'κωχάτ' ας πάρουμ' στράτα κι ας πάμ' να καρτιλαντίσουμ' το Χεός (Σηκωθείτε να πάρουμε τους δρόμους και να πάμε να συναντήσουμε το Θεό) Τροχ.

Τροχός

-ΙΛΝΕ 1554

Χατζηασλανίδης 2024

Άλμιζαμ' ντου χτήνου, σηκώδουμιστι 'ου πρωϊ (Αρμέγαμε την αγελάδα, σηκωνόμασταν το πρωί) Μισθ.

Μισθί

-ΑΠΥ-Καρατσ.

ΑΠΥ-Καρατσ.

Σηκούταμεστε πρωί πρωί το Μεγάλο Παρασκευή και πήγαιναμ', σκούπιζαμ', πεγάσκαμ' λάδι για ν' ανάψωμ' τα κανδήλια (Σηκωνόμαστε πρωί πρωί την Μ. Παρασκευή και πηγαίναμε, σκουπίζαμε, πηγαίναμε λάδι για να ανάψουμε τα καντήλια) Ποτάμ.

Ποτάμια

-ΚΜΣ-Θεοδ.

ΚΜΣ-Θεοδωρίδη 2017

Σάμου πασ̑λατίνκεν ο παπάς το Βαγγέλιο, σηκούμεστε μεις ορτοί σηκούσαν τσ̑αι οι Τούρτσ̑οι (Όταν άρχιζε ο παπάς το Ευαγγέλιο, σηκωνόμασταν εμείς όρθιοι, σηκώνονταν και οι Τούρκοι) Φάρασ.

Φάρασα

-ΚΜΣ-Θεοδ.

ΚΜΣ-Θεοδωρίδη 2017

Παίνισκι δου πρωί, σηκώδουν παίνισκιν, άνοιζι ντου τοκάν' (Πήγαινε το πρωί, σηκωνόταν και πήγαινε, άνοιγε το μαγαζί) Μισθ.

Μισθί

-ΑΠΥ-Καρατσ.

ΑΠΥ-Καρατσ.

T' αχαλί ούλ-λο σηκούταν ορτύς (Όλος ο κόσμος σηκωνόταν όρθιος) Φλογ.

Φλογητά

-ΚΕΕΛ 1361

Ανθόπουλος 1937

Σηκώτουν έρκενdεν, άνοιζε το χύρα και τρέχνισ̑κε σα γιαbάνια (Σηκωνόταν νωρίς, άνοιγε την πόρτα και έτρεχε στα χωράφια) Αραβαν.

Αραβανί

-Φωστ.-Κεσ.

Φωστέρης/Κεσίσογλου 1960

|| Φρ. Ντο καργιά μου σηκώε (Σηκώθηκε η καρδιά μου˙ Τρόμαξα) Ουλαγ.

Ουλαγάτς

-Κεσ.

Κεσίσογλου 1951

Σηκώμαι ντο γκάμος (Σηκώνομαι στο γάμο˙ Ετοιμάζομαι για γάμο) Ουλαγ.

Ουλαγάτς

-Κεσ.

Κεσίσογλου 1951

Σηκούδη του ντουί μ' (Σηκώθηκε η τρίχα μου˙ Ανατριχιάζω) Μισθ.

Μισθί

-Κοτσαν.

Κοτσανίδης 2006

Σ̑κούται τ' απέσω μ' (Σηκώνεται το μέσα μου˙ Ταράζομαι) Αξ.

Αξός

-Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

Σηκώθη η ανdάρα 'ποπάνου μου (Σηκώθηκε η συννεφιά από πάνω μου˙ Μου έφυγε η στεναχώρια) Φάρασ.

Φάρασα

-Λουκ.Λουκ.

Λουκόπουλος/Λουκάτος 1951

β. Ξυπνάω, σηκώνομαι από τον ύπνο ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Ντο γκoτζάν ντα ναΐκα σηκώε σαbαχτάν (H γριά γυναίκα σηκώθηκε πρωί ) Ουλαγ.

Ουλαγάτς

-Κεσ.

Κεσίσογλου 1951

Το πατισ̑άχ σαbαχντάν σ̑κώτην (Ο βασιλιάς σηκώθηκε το πρωί ) Φερτάκ.

Φερτάκαινα

-Dawk.

Dawkins 1916

Ας τό σ'κώχεν έρκενdε, καμαρών' (Επειδή σηκώθηκε νωρίς, νυστάζει ) Αξ.

Αξός

-Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

Ντάιμα σηκούτουν την ευίτσα (Πάντα σηκωνόταν το πρωί ) Φάρασ.

Φάρασα

-Παπαδ.

Παπαδόπουλος 2012

Κάθε Τσερετσή να σηκωούμ' πρωί πρωί (Κάθε Κυριακή θα σηκωθούμε πρωί πρωί ) Μισθ.

Μισθί

-ΑΠΥ-ΕΝΔ

ΑΠΥ-ΕΝΔ

5. Μτφ., ανέχομαι, συμπαθώ Σίλ.

Σίλλη

: Ρέν του σηκώνου κασόλου (Δεν τον εκτιμώ καθόλου) Σίλ.

Σίλλη

-Κωστ.Σ.

Κωστάκης 1968

6. Mεσοπαθ., φυτρώνω Φάρασ.

Φάρασα

: Σηκούται το τσαΐρι (Φυτρώνει το χόρτο) Φάρασ.

Φάρασα

-Ανδρ.

Ανδριώτης 1948

7. Μεσοπαθ., για χιόνι, λιώνω Σεμέντρ.

Σεμέντρα

: Έσπειρκες έσπειρκες, αλλιώς δεν προλάβνισκες σοδειά, έπεπτε το χιόν' και σ'κών'ταν τέτοια 'ποχή, Απρίλ' μήνα (Έσπερνες έσπερνες, αλλιώς δεν προλάβαινες σοδειά, έπεφτε το χιόνι και σηκωνόταν (έλιωνε το στρωμένο χιόνι) Απρίλη μήνα) Σεμέντρ.

Σεμέντρα

-Στεφαν.

Στεφανή 2022

σημάδεμα ( ουσ. ουδ. ) σημάδευμα [siˈmaðevma] Σινασσ. σεμάδευμα [seˈmaðevma] Σίλατ. σεμάδεμα [seˈmaðema] Ανακ., Φκόσ., Φλογ. σεμάγεμα [seˈmaʝema] Αξ. σεμάιμα [seˈmaima] Τροχ. σεμάντεμα [seˈmadema] Αραβαν. σεμάισμα [seˈmaizma] Τσαρικ. ...