κι (II)
(μόρ.)
κι
[ci]
Ανακ., Ποτάμ., Σινασσ., Φλογ.
κε
[ce]
Ανακ., Δίλ., Σίλατ., Σινασσ.
γκι
[ɟι]
Φάρασ., Φλογ.
Aπό το αρχ. αρνητικό μόρ. οὐκ, με ομαλή αποβολή άτονου αρκτ. φωνήεντος και ληκτικό -ε/-ι πιθ. λόγω επανανάλυσης (μετατόπισης ορίου μορφήματος) σε περίπτωση όπου ακολουθούσε ρ. που άρχιζε από [e] ή [i] (π.χ. ’κ είμαι, ’κ ένι, ’κ έχω, ’κ είδα, ’κ ημπορώ). Πβ. και Πόντ. οὐ, οὐκ, οὐκέ, ’κε, ’κι (Παπαδόπουλος 1958-1961, λ. οὐ). O τύπ. ’κι μπορεί να προέρχεται και απευθείας από αρχ. τύπ. ούκί (απώτερα ιων. τύπ. της εμφατικής άρνησης οὐχί), χωρίς να υφίσταται κάποια άμεση σύναψη με την αρχ. ιων. διάλεκτο, δεδομένου ότι ο τύπ. απαντά, ως απλή άρνηση, σε μεσν. πηγές διαφόρων τόπων (Κριαράς, λ. ου (Ι)). Για την λ. βλ. και Αναστασιάδης (1976: 262), Dawkins (1916: 609), Costakis (1964: 62). Η μαρτυρία του Αρχέλαου (1899: 238) ότι η λ. χρησιμοποιείται και σε κύριες προτάσεις κρίσεως (π.χ. Κ' ήρθε = Δεν ήρθε), εναλλασσόμενη «ἀδιαφόρως» με το αρνητ. μόρ. δεν, δεν διασταυρώνεται από δεδομένα κατά τον Dawkins (1916: 609). Παραταύτα είναι δυνατόν να εντοπισθεί σε φράσεις και άσμ. Επίσης ο ίδιος ο Αρχέλαος μερικά χρόνια αργότερα (Νέα Σινασός 1924: 34) διευκρινίζει ότι το κι υπάρχει μόνο στον λόγο ηλικιωμένων γυναικών. Εσφαλμένη η άποψη του Καρολίδη ότι σχετίζεται με το αρμεν. c'e = δεν (βλ. Καρολίδης 1885: 175).
Πβ.
τζο
1. Αρνητ. μόρ., δεν, χρησιμοποιούμενο μόνο σε υποθ. προτάσεις συνοδευόμενο από το αν
ό.π.τ.
:
Aν γκι μπορέσετε να φύγετε, με πααίνετε
(Αν δεν μπορέσετε να φύγετε, μην πηγαίνετε)
Φλογ.
-Dawk.
Κουνdάτ' το λίγο κιριάς· αν κι το φάει, Χρισ̑κιανός 'ναι, αν το φάει Τούρκος 'ναι
(Ρίξτε του λίγο κρέας· αν δεν το φάει είναι Χριστιανός, αν το φάει είναι Τούρκος)
Φλογ.
-ΚΕΕΛ 1361
Αν κι έπιασεν Γιαννάκης μου, και πλάκα κε γυρίζει
(Αν δεν την έπιανε ο Γιαννάκης μου, η πλάκα δεν θα αναποδογύριζε)
Ανακ.
-Cost.
Αν κε βγαίνισ̑καν οχτώ προσώπατα, δεν όριζεν
(Αν δεν έβγαιναν στον λογαριασμό οχτώ βαθμοί συγγένειας, δεν επιτρεπόταν ο γάμος)
Ανακ.
-Κωστ.Α.
Νύφ' αν κε κλαίισ̑κεν, σε καλό δεν το είχαμ'
(Αν η νύφη δεν έκλαιγε, δεν το είχαμε σε καλό)
Ανακ.
-Κωστ.Α.
Θεγός αν κε θέλισ̑κεν, ασ' σον τόπο τ' τέρ' δε σάλευεν
(Αν δεν ήθελε ο Θεός, πέτρα δεν κουνιόταν από τον τόπο της)
Ανακ.
-Κωστ.Α.
Κοκονιός αν κε κράισ̑κεν, δεν έβγαιναν
(Αν δεν λαλούσε ο πετεινός, δεν έβγαιναν)
Ανακ.
-Κωστ.Α.
Αν κε χρόνιζεν
(Αν δεν χρόνιζε)
Ανακ.
-Κωστ.Α.
Του αβγού το φύλλο αν κι πέσ' κάτω, τα μέρες δε ζένουν
(Αν δεν πέσει στην γη τσόφλι αβγού, ενν. πασχαλινού, οι μέρες δεν ζεσταίνουν)
Ανακ.
-Κωστ.Α.
Αν κι πάγω, ομτάς να κάτσω;
(Αν δεν πάω, περιμένεις ότι θα κάτσω;)
Φλογ.
-ΙΛΝΕ 812
Αν κε βρέισ̑κεν, σπέρνιξαν τα φασόλια
(Αν δεν έβρεχε, έσπερναν τα φασόλια)
Ανακ.
-Κωστ.Α.
Αν κε το ξεύρισ̑κες, κόπος ήτον το θέρος
(Αν δεν ήξερες πώς να το κάνεις, ο θερισμός ήταν κοπιαστικός)
Ανακ.
-Κωστ.Α.
Αν λιαρώσ' καλά, αν κε λιαρώσ' πεθανίσ̑κει
(Αν γίνει καλά έχει καλώς, αν δεν γίνει καλά πεθαίνει)
Μισθ.
-ΙΛΝΕ 887
Αν δώκεις τα πενήνdα πανgανότια να βγεις, αν κι δεν τα δώκεις, εδώ καπαλού θα σταθείς
(Αν δώσεις τις πενήντα λίρες θα βγεις, αν δεν τις δώσεις, θα μείνεις εδώ κλειδωμένος)
Φλογ.
-ΚΜΣ-Έξοδος Β
Αν κι το ποίκεις, κι εγώ δεν τρώγω
(Αν δεν το κάνεις, κι εγώ δεν τρώω)
Φλογ.
-ΙΛΝΕ 812
Συνών.
δεν, μα :1, μη, τζο
2. Απλή προτασιακή άρνηση
Ανακ., Ποτάμ., Σινασσ.
:
'γόρασαν ένα ορνίθ', μα κε γεννά, δε θα τ' αφήκω θα το σφάξω
(Αγόρασα μιά κότα, αλλά δεν γεννάει αβγά, δεν θα την αφήσω να ζήσει, θα την σφάξω)
Σινασσ.
-Λεύκωμα
Την πρώτη νύχτα αποσπερίς κε βάσταξα, άνοιξα την παραθύρα και ξέβα 'ς το λοφί
(Την πρώτη νύχτα από το βράδυ δεν άντεξα, άνοιξα το παράθυρα και βγήκα στον λόφο)
Σινασσ.
-Λεύκωμα
Κανείνα κ' είχα κονdά μου
(Kανέναν δεν είχα κοντά μου)
Σινασσ.
-Λεύκωμα
Πού ήσουν; Έχ' τέσσαρα μέρες κε φαίνεσαι
(Πού ήσουν; Έχει τέσσερεις μέρες που δεν φάνηκες)
Σινασσ.
-Λεύκωμα
|| Φρ.
Καλά κ' κείμαι-σαι-ται
(Δεν είμαι-σαι-ναι καλά˙ είμαι άρρωστος)
Σινασσ.
-Αρχέλ.
|| Ασμ.
Την θυγατέρα γύρεψαν κάτω μακράν στα ξένα,
τα δύο παιδιά κε θέλησαν, κι ο Κωνσταντίνος θέλει (Την θυγατέρα γύρεψαν κάτω μακρια στα ξένα,
τα δύο παιδιά δε θέλησαν, κι ο Κωνσταντίνος θέλει) Σινασσ. -Lag. Πολύ καιρός κε πέρασε, πολύ καιρος κε διέβη,
τα δύο παιδιά της πέθαναν, και Κωνσταντίνος χάθη (Πολύς καιρός δεν πέρασε, πολύ καιρος δε διάβηκε,
τα δύο παιδιά της πέθαναν, και ο Κωνσταντίνος χάθηκε) Σινασσ. -Lag. Οι οχτώ καβαλλίκευσαν, κι ο εις κε καβαλικεύει (Οι οχτώ καβαλλίκεψαν, κι ο ένας δεν καβαλικεύει) Σινασσ. -Lag. Κόρη μου, σαλάκα κι χωρείς, σε κόλφο κε μουλώνεις (Kόρη μου, σε τσέπη δε χωράς, σε αγκαλιά δεν κρύβεσαι) Σινασσ. -Lag. Επούλησεν, επούλησεν, και στα μισά κε σώθην.
άλλο τι ποτε δεν έχω, μόν' έχω την καλήν μου. (Πούλησε, πούλησε, και στα μισά δεν δεν έφτασε καν
«Δε έχω τίποτα άλλο, μόνο την αγαπημένη μου») Σινασσ. -Lag. Τα 'ρταν εbρός γυρίσανε, τα πίσω κε συφτάνουν (Τα στρατεύματα που πήγαν εμπρός γυρίσανε, τα πίσω δεν προφταίνουν) Σίλατ. -Φαρασόπ. Εδώ μάνα κ' ευρίσκεται και κύρις κι γνωριέται,
εδώ εβλεμή δε τζαβτά, νερά ΄κι περπατούνε (Eδώ μάνα δε βρίσκεται και πατέρας δεν αναγνωρίζεται,
εδώ ο ήλιος δεν ανατέλλει, νερά δεν τρέχουν) Ποτάμ. -Dawk.Song. Κανείς δεν τον ελάλησε, απόλογο κε πήρε (Κανείς δεν του μίλησε, απάντηση δεν πήρε) Ποτάμ. -ΚΜΣ-ΚΠ327 Μάνα δεν έχω και κύρην κε γρωνίζω (Μάνα δεν έχω και πατέρα δεν γνωρίζω) Ανακ. -ΙΛΝΕ 374 Εγώ διά φαγί δεν ήρτα, αδιά πιοτί κε ήρτα (Εγώ δεν ήρθα για φαΐ, δεν ήρθα για ποτό) Ανακ. -ΙΛΝΕ 374 Συνών. δεν, μα :1, μη, τζο
τα δύο παιδιά κε θέλησαν, κι ο Κωνσταντίνος θέλει (Την θυγατέρα γύρεψαν κάτω μακρια στα ξένα,
τα δύο παιδιά δε θέλησαν, κι ο Κωνσταντίνος θέλει) Σινασσ. -Lag. Πολύ καιρός κε πέρασε, πολύ καιρος κε διέβη,
τα δύο παιδιά της πέθαναν, και Κωνσταντίνος χάθη (Πολύς καιρός δεν πέρασε, πολύ καιρος δε διάβηκε,
τα δύο παιδιά της πέθαναν, και ο Κωνσταντίνος χάθηκε) Σινασσ. -Lag. Οι οχτώ καβαλλίκευσαν, κι ο εις κε καβαλικεύει (Οι οχτώ καβαλλίκεψαν, κι ο ένας δεν καβαλικεύει) Σινασσ. -Lag. Κόρη μου, σαλάκα κι χωρείς, σε κόλφο κε μουλώνεις (Kόρη μου, σε τσέπη δε χωράς, σε αγκαλιά δεν κρύβεσαι) Σινασσ. -Lag. Επούλησεν, επούλησεν, και στα μισά κε σώθην.
άλλο τι ποτε δεν έχω, μόν' έχω την καλήν μου. (Πούλησε, πούλησε, και στα μισά δεν δεν έφτασε καν
«Δε έχω τίποτα άλλο, μόνο την αγαπημένη μου») Σινασσ. -Lag. Τα 'ρταν εbρός γυρίσανε, τα πίσω κε συφτάνουν (Τα στρατεύματα που πήγαν εμπρός γυρίσανε, τα πίσω δεν προφταίνουν) Σίλατ. -Φαρασόπ. Εδώ μάνα κ' ευρίσκεται και κύρις κι γνωριέται,
εδώ εβλεμή δε τζαβτά, νερά ΄κι περπατούνε (Eδώ μάνα δε βρίσκεται και πατέρας δεν αναγνωρίζεται,
εδώ ο ήλιος δεν ανατέλλει, νερά δεν τρέχουν) Ποτάμ. -Dawk.Song. Κανείς δεν τον ελάλησε, απόλογο κε πήρε (Κανείς δεν του μίλησε, απάντηση δεν πήρε) Ποτάμ. -ΚΜΣ-ΚΠ327 Μάνα δεν έχω και κύρην κε γρωνίζω (Μάνα δεν έχω και πατέρα δεν γνωρίζω) Ανακ. -ΙΛΝΕ 374 Εγώ διά φαγί δεν ήρτα, αδιά πιοτί κε ήρτα (Εγώ δεν ήρθα για φαΐ, δεν ήρθα για ποτό) Ανακ. -ΙΛΝΕ 374 Συνών. δεν, μα :1, μη, τζο
3. Και για άρνηση συστατικού
Ανακ.
:
|| Ασμ.
Κι εμείς με τον Ανδρόνικο έχουμ' αδελφοσύνη,
Αδελφοσύν' κε μοναχό, έχουμ' και συντεκνιότη (Εμείς με τον Ανδρόνικο έχουμε αδελφική φιλία,
Όχι μόνο αδελφική φιλία, έχουμε και κουμπαριά) Ανακ. -ΙΛΝΕ 374
Αδελφοσύν' κε μοναχό, έχουμ' και συντεκνιότη (Εμείς με τον Ανδρόνικο έχουμε αδελφική φιλία,
Όχι μόνο αδελφική φιλία, έχουμε και κουμπαριά) Ανακ. -ΙΛΝΕ 374