χα (III)
(μόρ.)
χα
[xa]
Αφσάρ., Σατ., Σίλ., Φάρασ.
Από την μεσν. περίφρ. εἶχα νά για την σημ. 1 (βλ. CGMG 1805), η οποία γραμματικοποιήθηκε περαιτέρω σε εἶχε (άκλ.) νά (βλ. Τσολακίδης 2010: 239-240). Ακολούθησε υποχωρητ. αφομ. [e-a] > [a-a]. Η σημ. 2 προέκυψε από την σημ. 1 πιθ. με τη λογική ότι κάτι που μπορεί να συμβεί είναι κοντά σημασιολογικά με κάτι που θα συμβεί. Πολύ λιγότερο πιθ. η αναγωγή του χα στο θα (Ανδριώτης 1948: 29) μέσω της μη ιδιαίτερα συνήθους τροπής [θ] > [x].
Πβ.
έχω
1. Μόριο που δηλώνει ότι αυτό που εκφράζεται από το ρήμα μπορεί ή θα μπορούσε να συμβεί (δυνητικό μόρ.)
Σατ., Σίλ., Φάρασ., Φκόσ.
:
Αρέτζα να ήτουνε το φσ̑όκκο μου τσ̑αι το κορζόκκο μου, χα πάσει τον νταdάν ντου ψωμί
(Τώρα αν ήταν εδώ το αγοράκι μου και το κοριτσάκι μου, θα πήγαιναν να φέρουν στον μπαμπά τους ψωμί)
Φάρασ.
-Dawk.
Νο χα τα λέγαμε;
(Πώς θα τα λέγαμε;)
Σίλ.
-ΚΜΣ-ΛΚ6
'φότες χα νάρτεις σο Βαρασ̑ό, χας ήρτες την ημέρα, να βκούμε τζίπ ο χωρίς γνέdα σου
(Αφού θα ερχόσουν στα Φάρασα, ας ερχόσουν μέρα, να βγούμε όλο το χωρίο να σε προϋπαντήσουμε)
Φάρασ.
-Θεοδ.Ιστ.
Μη βρέσ̑ισιν, χα νάρτ͑ου
(Αν δεν έβρεχε, θα ερχόμουν)
Φάρασ.
-Αναστασ.
Τους χα κεντσινdήσετε σα ρουσία δεχούς σταύκο σο τουφάνι 'πέσου;
(Πώς θα πορευτείτε στα βουνά χωρίς σταύλο στην ανεμοθύελλα;)
Φάρασ.
-Παπαδ.
Με μένα τις χα με κρατήσει τζαι μη με 'φήτζει να 'ρτω αδέ;
(Μα εμένα ποιος μπορεί να με κρατήσει και να μη με αφήσει να έρθω εδώ;)
Σατ.
-Παπαδ.
Τους χα να 'υριστώ σο σπίτι μου;
(Πώς θα μπορούσα να γυρίσω στο απίτι μου;)
Σατ.
-Παπαδ.
Τα ψε'ίκα σην εβντομάδα το χα αυξήσει, ηύξησε την ημέρα· την ημέρα το χα αυξήσει, ηύξησε την ώρα
(Τα μικρά παιδάκια μεγάλωσαν σε μιά μέρα όσο θα μεγάλωναν σε μιά βδομάδα· όσο θα μεγάλωναν σε μιά μέρα, μεγάλωσαν σε μιά ώρα)
Φάρασ.
-ΙΛΝΕ
Τίνα χα ρωτήσω;
(Ποιον να ρωτούσα;)
Φάρασ.
-Θεοδ.Ιστ.
|| Παροιμ.
Ερ ν’dα κατένκα του χα χαθεί ο τατά μου, χα ν’dα δώσω σ' αν γκακό κρομμύδι
(Εγνώ αν το ήξερα πως θα πεθάνει ο μπαμπάς μου, θα τον πουλούσα για ένα καυτερό κρεμμύδι˙ Το έλεγε κάποιος που τον κατηγορούσαν ότι δεν μπόρεσε να προβλέψει κάτι)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
2. Μόριο που δηλώνει ότι αυτό που εκφράζεται από το ρήμα θα γίνει στο μέλλον
Σατ., Φάρασ., Φκόσ.
:
Το έναν το βάρτι ήνοιξε, τ' άβου χ' ανοίξει, τ' άβου πιλί κόμη κούτζ̑πελα τομουρτζ̑ουχλάν'σε
(Το ένα τριαντάφυλλο άνοιξε, το άλλο θ' ανοίξει, το τρίτο ακόμα μόλις που μπουμπούκιασε)
Φάρασ.
-Dawk.Boy
Την ευή χα υπάω να μετρηθώ μο τον ασλάνο
(Αύριο θα πάω να αναμετρηθώ με το λιοντάρι)
Σατ.
-Παπαδ.
Αωπός μετρά του χωρού τα κουμάσα, σαίρεται τα πουά 'ρνίθα του χα φα
(Η αλεπού μετρά τα κοτέτσια του χωριού, χαίρεται τις πολλές κότες που θα φάει)
Φάρασ.
-Παπαδ.
Να με βράσ', 'α ινώ τελέφι χα 'πομείνει άλεϊ το πόστι μου
(Αν με βράσεις, θα λιώσω, θα απομείνει μόνο το πετσί μου)
Φκόσ.
-Παπαδ.
Συνών.
έννα, θα, να, σε