πάλι
(επίρρ.)
πάλι
[ˈpali]
Αξ., Κίσκ., Μαλακ., Σίλατ., Σινασσ., Τσουχούρ., Φάρασ., Φλογ.
bα
[ba]
Φάρασ.
πάλ’
[pal]
Αξ., Αραβαν., Γούρδ., Μισθ., Ουλαγ., Σίλ., Τελμ., Φερτάκ., Φλογ.
πάρ'
[par]
Γούρδ., Σίλ.
πάλε
[ˈpale]
Ανακ., Αξ., Ποτάμ., Σινασσ., Τσελτ., Φλογ.
παλί
[paʹli]
Φάρασ.
Από το αρχ. επίρρ. πάλιν. Ο τύπ. πάλι ήδη μεταγν. Ο τύπ. πάλε μεσν., με ληκτικό -ε αναλογ. προς άλλα χρον. επιρρ. όπως τότε, πότε κ.τ.ό. (Χατζιδάκις ΜΝΕ Β΄ 343). Ο τύπ. μπα μόνο σε λογοτυπική έναρξη αφηγήσεων, πβ. ποντ. πα' (Παπαδόπουλος 1958-1961, λ. πάλιν). Για την σύνταξη της λ. βλ. Dawkins (1916: 631), Αναστασιάδης (1976: 243, 266, 268, 273, 277) και Bağriacık (2018: 116-117, 275-286).
1. Ως χρον. επίρρ., ξανά, άλλη μια φορά
ό.π.τ.
:
Ύστερα πάλι σάλ'σαν do, και κόν'σεν πάλι εgεί του φσ̑αχού dο κεφάλ'
(Ύστερα πάλι το αμόλησαν (το πουλί) και κούρνιασε πάλι στο κεφάλι εκείνου του αγοριού)
Φλογ.
-Dawk.
Πάλι σκοτών' έν' άλλου τσ̑ιράκ'
(Πάλι σκοτώνει έναν άλλον υπηρέτη)
Μαλακ.
-Dawk.
Πάλι τράν'σαν απάνω κάτω· δέν ηύραν ένα σ̑έχ
(Πάλι κοίταξαν πάνω κάτω· δεν βρήκαν τίποτα)
Σίλατ.
-Dawk.
Κνίστη ψέματα πάλι
(Προσποιήθηκε ότι ξύθηκε πάλι)
Φάρασ.
-Dawk.
Πάλι π'σίκα ήρτεν στο χωριό κοντά
(Πάλι η γάτα ήρθε στο χωριό)
Αξ.
-Dawk.
Πήγεμ bάλι η γρα σο σπίτι
(Πήγε πάλι η γριά στο σπίτι)
Φάρασ.
-Dawk.
Αμ πας πάλ’, μπορείζ μι να το ευρείς ετό το μέρος;
(Αν ξαναπάς, μπορείς να το βρεις αυτό το μέρος;)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Tότε ντεβετζήρε πάρ' πήγαν
(τότε οι καμηλιέρηδες έφυγαν ξανά)
Γούρδ.
-Dawk.
Ντεβετζήρε πάρ' στάχαν
(Οι καμηλιέρηδες πάλι έκαναν στάση)
Γούρδ.
-Dawk.
Ν’ αξιώσ' πάλε νά ’ρτετε
(Να σας αξιώσει ο Θεός να έρθετε ξανά)
Ανακ.
-Cost.
Όπ' μίνισ̑γκαν, μέρτσεν ντα· πάλ’ ήταν σεράνdα
(Όταν έμπαιναν, τους μέτρησε· πάλι ήταν σαράντα)
Ουλαγ.
-Dawk.
Πάλ’ μι 'τσ̑α σ' τα ποίεις;
(Πάλι θα τα κάνεις έτσι;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Σηκώχα έφ'χα πίσ' μ', πίσ' πάλ’
(Σηκώθηκα έφυγα πίσω, πίσω πάλι)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Ο Γιώρκης ο δάσκουλους ήρτιν πάλι
(Ο Γιώργης ο δάσκαλος ήρθε πάλι)
Φάρασ.
-Αναστασ.
Ο ουρανός μαύρισινι, πάλι να βρεσ̑ίσει
(Ο ουρανός μαύρισε, πάλι θα βρέξει)
Κίσκ.
-ΚΜΣ-ΚΠ376
Σηκώθην τζ̑αι μπά' σηκώθη
(Σηκώθηκε και πάλι σηκώθηκε (τυπική έναρξη παραμυθιού))
Φάρασ.
-Dawk.
Συνών.
γένιντεν, γνες, μπιλέ :5
2. Ως τροπικό επίρρημα, επίσης, παρομοίως
ό.π.τ.
:
Η Αγιά Βαρβάρα και πάνω σον κουμπέ πάλι πέτρες είχε
(Η εκκλησία της Αγ. Βαρβάρας είχε πέτρες και πάνω στον τρούλο της)
Ποτάμ.
-ΚΜΣ-ΚΠ322
Πήρι μας απ' του Σελενίτσ' ένα μισιώτικο πάλ’ αμάξ̑'
(Μας πήρε απ' την Θεσσαλονίκη ένα μιστιώτικο πάλι αμάξι)
Μισθ.
-ΑΠΥ-ΕΝΔ
Τσι δα αλευρόμυλα πάλ’ τέτοια χτέρια έχ'νι
(Και οι αλευρόμυλοι πάλι τέτοιες πέτρες έχουνε)
Μισθ.
-ΑΠΥ-ΕΝΔ
Τα κουζουγκοπέκα 'μεις πάλ' αδέ πάλ' έχουμ' τα
(Τα μανιτάρια μορχέλλες τα έχουμε και εμείς και εδώ, δηλ. φύονται και εδώ, όχι μόνο στα Φάρασα)
Φάρασ.
-Bağr.
Ποίτσ̑ιν τα τα δύου τουν πάλι παπάδις σο χωρίου τουν
(Τους έκανε και τους δύο παπάδες στο χωριό τους)
Τσουχούρ.
-Αναστασ.Μ.
'μείς οι Ρωμοί πάλι προσ̑τζυνάμεν ατό το Θεό, οι Τούρτζ̑οι πάλι ατό το Θεό
(Εμείς οι Ρωμιοί προσκυνούμε αυτόν τον Θεό, οι Τούρκοι επίσης αυτόν τον ίδιο Θεό)
Φάρασ.
-Θεοδ.Ιστ.
Έφαϊνι, έπινι, γερντιέσινι σα μουράζα του· 'σείς πάλι να φάτι, να πίτι, να γερντιέσιτι σα σἐτ'ρα ντα μουράζα
(Έφαγε, ήπιε, πετυχε αυτά που επιθυμούσε· κι εσείς να φάτε, να πιείτε, να πετύχετε αυτά που επιθυμείτε)
Αφσάρ.
-Dawk.
|| Παροιμ.
Αν έχεις καλά φσ̑άχα, το ζενgιν-νίκ' τ̒ι το κρεύεις; Κι α ντεν έχεις, πάλ’ τ̒ι το κρεύεις;
(Αν έχεις καλά παιδιά, τον πλούτο τι τον γυρεύεις; Κι αν δεν έχεις, πάλι τι τον γυρεύεις;˙ αν έχεις καλά παιδιά, τι τα θέλεις τα πλούτη; Κι αν δεν έχεις, παρομοίως τι τα θέλεις;)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Του γονdσ̑ή σου το τσ̑οπί νά 'σ̑ει, το σον ντο τσ̑οπί πάλι 'α νά 'σ̑ει
(Του γείτονά σου ο κήπος αν έχει, και ο δικός σου ο κήπος θα έχει˙ η ευημερία κάποιου εξαρτάται από την ευημερία των γύρω του)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
Του βασιλό τη ναίκα πάλι βρίζουν ντα
(Και του βασιλιά την γυναίκα την βρίζουν επίσης κρυφά˙ κανείς δεν γλιτώνει από την κακολογία)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
Το στσ̑υλ-λί πάλι 'πνώνει όξου, άμα πώς ταυρεί κανείς τζ̑ο κατέσ̑ει τα
(Και το σκυλί κοιμάται έξω, αλλά το τι περνάει κανείς δεν το ξέρει˙ δύσκολα κατανοούμε τα βάσανα του άλλου)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
Συνών.
μπιλέ :3
3. Κατ' επέκτ., ως επιδοτικός σύνδεσμος, και… και…
:
Εσένα πάλι 'γαπά, εμένα πάλι 'γαπά
(Και εσένα αγαπάει, και εμένα αγαπάει)
Φάρασ.
-Bağr.
Χαχλούς πάλι να είσαι τζ̑αι χαχτσούζης να είσαι, 'γώ τζ̑ο χαρίζω σε
(Και δίκιο να έχεις και άδικο να έχεις, εγώ δεν σου χαρίζομαι)
Φάρασ.
-Παπαδ.
'μεις πάλ' ''α γκετσ̑ιντήσουμε, κα ατὀς πάλ' α 'ινεί ζενγκίνι
(Και εμείς θα βολευτούμε, και αυτός θα πλουτίσει)
Φάρασ.
-Θεοδ.Παραδ.
Μασ̑αίρε τζαι τουφάνκε πάλ’ έσ̑ετε, χορτάρε πάλι φτένετε, μολύβε πάλι κουπώνετε
(Και μαχαίρια και τουφέκια έχετε, και μπαρούτι φτιάχνετε, και μολύβι για σφαίρες χύνετε)
Φάρασ.
-Θεοδ.Ιστ.
Άσ̑υρον πάλι έχω, κ'θάρι πάλι έχω
(Και άχυρο έχω, και κριθάρι έχω)
Φάρασ.
-Grég.
Τατάς πάλ’ έχω, τζ̑αι μάνα πάλ’ έχω
(Και πατέρα έχω και μητέρα έχω)
Φάρασ.
-Dawk.
Ερ να μη τα πασ̑αρέψεις, σεν παλί ‘α σε φα, μεν πάλ΄ ‘α με φα!
(Aν δεν τα καταφέρεις, και εσένα θα σε φάει και εμένα θα με φάει!)
Φάρασ.
-Παπαδ.
Ατέ πάλ' έν' 'μπέλι, ατζείνο πάλ' έν' 'μπέλι
(Και αυτό είναι αμπέλι, και εκείνο είναι αμπέλι)
Φάρασ.
-Θεοδ.Παραδ.
Συνών.
και :3
4. Και με έντονη έκφραση εναντίωσης, και όμως, παραταύτα
ό.π.τ.
:
Ως αργά να βράσουν τα λιφίρια, πάλ’ δεν ψήνουνdαι
(Ακόμα κι αν βράσουν ως το βράδυ τα ρεβίθια, πάλι δεν μαγειρεύονται)
Γούρδ.
-Καράμπ.
Αν και γέρωσα πάλ’ όλον αργά πουρπατσώ για να είμαι γερό
(Αν και γέρασα πάλι κάθε βράδυ περπατώ για να είμαι γερός)
Γούρδ.
-Καράμπ.
Γρεύτουν κι ήτουνι άλ’κουνdε ψέα ν' dα 'υρεύκεις πάλι τσo πορεί κανείς ν' dα θέτσει
(Κοιτάζουν, και ήτανε τόσο ψηλά που και να ήθελες πάλι δεν μπορεί κανείς να το βάλει)
Τσουχούρ.
-ΑΠΥ-Bağr.
Σε θάλι πάνου να ναπ’ το τσ̑ερί, πάλι φτένει χαΐρι!
(Kαι σε μια πέτρα απάνω αν ανάψεις το κερί, πάλι κάνει καλό!)
Τσουχούρ.
-ΑΠΥ-Bağr.
Μοιέσκ' αντί 'ρκούδι, για 'ρκούδι πάλι τζοὔτον
(Έμοιαζε με αρκούδα, κι όμως αρκούδα δεν ήταν πάλι)
Φάρασ.
-Θεοδ.Παραδ.
Ντερέ τhίχαλ να πάγω και να ειπώ καλως-όρ'σες;» και πάλ', χέλ dε χέλ, μαύρισεν το πρόσωπο τ’, σέμεν ντροπιασμένο, είπεν dο: «καλως-ήρτες»
(Τώρα πώς να πάω και να πώ "καλωσόρισες;" κι όμως, θέλει δε θέλει, έρριξε τα μούτρα του, μπήκε ντροπιασμένος και είπε "καλώς ήρθες")
5. Ως παραχωρητικός σύνδεσμος, ακόμα και, ακόμα κι αν
:
Συ μπάλι α ψοφής, τζ̑ο δίδου τα
(Εσύ ακόμα κι αν ψοφήσεις, δεν σ' το δίνω)
Αφσάρ.
-Dawk.
Πάλε μ' δε ψόφ'σες;
(Μα καλά, ακόμα δεν ψόφησες;)
Φλογ.
-ΙΛΝΕ 812
Σεν πάλι τζ̑ο λέγω τα
(Ακόμα και σε σένα δεν τα λέω)
Φάρασ.
-Αναστασ.
Αδέ του πετάν τα πουλία πάλι τζ̑ο πορούν να νάρτουν
(Εδώ ακόμα και τα πουλιά που πετούν δεν μπορούν να έρθουν)
Φάρασ.
-Παπαδ.
|| Παροιμ.
Τσ̑αι το μερμήντζ̑ιν bάλι έσ̑ει το ζυ του
(Ακόμα και το μυρμήγκι έχει το βάρος του˙ και ο πιο ασήμαντος άνθρωπος έχει τις έγνοιες του)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
Ο σοφούς τα κρομμύδε τζ̑ο τρώ’ τα, σαμού τα βρίστσ̑ει τσ̑αι τα φύα του μπάλι τζ̑ο ’φήνει τα
(Ο φτωχοϋπερήφανος τα κρεμμύδια δεν τα τρώει, άμα τα βρίσκει ακόμα και τα φύλλα τους δεν τ' αφήνει˙ για τους δήθεν καλομαθημένους)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
Τσ̑άπου ντζ̑ό 'ν' ψυσ̑ή, ο Θι-ός πάλι ντζ̑ο παίρει
(Όπου δεν υπάρχει ψυχή, ακόμα και ο Θεός δεν παίρνει˙ δεν μπορείς να πάρεις κάτι από κάποιον που δεν έχει τίποτα)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
Συνών.
μπιλέ :2
6. Ως αντιθετικός σύνδεσμος που δηλώνει αλλαγή θέματος και συγκεκριμένα
Μισθ., Φάρασ.
β.
Αλλαγή οπτικής γωνίας, με τις σημ. "από την άλλη πλευρά", "από την πλευρά μου", "όσο για μένα"
:
Συ μη βρίζεις τσ̑αι 'μείς πάλι μη σε κρούμε
(Αν εσύ δεν μας βρίζεις, κι εμείς από την πλευρά μας δεν θα σε χτυπάμε
)
Φάρασ.
-Αναστασ.
''γώ πάλι 'α τα γλυτώσου, σύ πώς 'α ποίκ';
(Εγώ από τη μεριά μου θα το γλυτώσω, εσύ τι θα κάνεις;
)
Φάρασ.
-Bağr.
'σείς πάλι, του χωρού τα χαϊβάνα, πα ποίτζετε δεχούς την παχνή του αυτένdη σας;
(Εσείς από την άλλη, τα ζώα του χωριού, τί θα κάνετε χωρίς το παχνί του αφέντη σας;
)
Φάρασ.
-Παπαδ.
Εσύ πάλε γιατί απαντάς μάνα; άφησ' τον ας λέγ'
(Εσύ από τη μεριά σου γιατί απαντάς μάνα; άσ' τον να λέει
)
Σινασσ.
-Τακαδόπ.
Σι χέκαν; -Ογώ πάλ’ ντε τα τρώου
(Σου έβαλαν (να φας γκιλιγκίρια); -Εγώ από την άλλη δεν τα τρώω
)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Τα πρωτινά τουν τα δύο γιοι πηάγαν λέικκο σ΄η στράτα, τζ̑’ ‘υρίσταν ξοπίσω σο πεγάιδι· το μιτσίκκο τουν πάλι πήρεν τη στράτα μπρο του τζ̑αι πααίνει
(Οι δυό πρώτοι του γιοί προχώρησαν λίγο στο δρόμο και γύρισαν πίσω στο πηγάδι· ο μικρότερός τους όμως πήρε το δρόμο μπροστά του και προχωράει
)
Φάρασ.
-Παπαδ.
Aτούτη πάλι 'ς φτένει δι-έσες τζ' ας υφαναίνει
(Αυτή από την άλλη ας φτιάχνει διασίδια και ας υφαίνει
)
Φάρασ.
-Θεοδ.Παραδ.
Ναίκα πέφτ', σ̑ηκούται, ετά πάλ’ ανοίινε επεΐ
(Η γυναίκα (που κυνηγούσε τα παιδιά) πέφτει, σηκώνεται, αυτά πάλι απομακρύνονται κάμποσο
)
Φλογ.
-ΙΛΝΕ 812
Τα 'πεμεινά πάλι κωάνε κέιφα̈ μο τα φαέματα τζ̑αι τα πιέματα
(Οι υπόλοιποι από την άλλη συνεχίζουν το γλέντι με φαγοπότια
)
Φάρασ.
-Θεοδ.Παραδ.
Ο λύκος χόρτασεν τσ̑αι 'στέρου 'φήτσ̑ε δέβη· ο τσάχαλ' πάλι κατσ' αdζ̑εί
(Ο λύκος χόρτασε και ύστερα σηκώθηκε κι έφυγε· το τσακάλι από την άλλη έμεινε εκεί
)
Φάρασ.
-Θεοδ.Παραδ.
᾿Αdέ πάλι φόρεσεν dα ρούχα, adέ πάλι δέβασέν dα βροσ̑άλε, αdέ πάλε δωτζεν dα ψυσ̑ή
(Αυτός εδώ της φόρεσε της ρούχα, αυτός από την άλλη της πέρασε βραχιόλια, αυτός από την άλλη της έδωσε ψυχή
)
Φάρασ.
-Dawk.
γ.
Αντιθετική παράθεση, με τις σημ. "ενώ", "όμως", "αντίθετα"
:
'γώ καμναίνω, ατός πάλι 'πνώνει
(Εγώ κοπιάζω, ενώ αυτός κοιμάται
)
Φάρασ.
-Αναστασ.
'γώ δώκα άτσοντσ̑είνα π͑αράδα τσ̑αι τσ̑είνους να̈ α δεκάρα πάλι τζ̑ο δώτσ̑ι μι
(Εγώ του 'δωσα τόσα χρήματα και αυτός από την πλευρά του ούτε μιά δεκάρα δεν μου 'δωσε
)
Αφσάρ.
-Αναστασ.
Την ημέρα περπατείνκιν, σκοτεινά πάλι 'πνών'κιν
(Την ημέρα περπατούσε, ενώ τη νύχτα κοιμόταν
)
Φάρασ.
-Bağr.
Έφαϊν ίνα, τα 'πομεινά πάλι τσ̑ο τοχάντ'σιν
(Έφαγε ένα, ενώ τα υπόλοιπα δεν τα άγγιξε
)
Φάρασ.
-Bağr.
-Πώς γ'ρεύεις; Το ρόιδι γιόχσαμ το 'χράδι; -Το 'χράδι τσ̑ο γ'ρεύου τα, το ρόιδι πάλι γ'ρεύου τα
(-Τι θέλεις; Το ρόδι ή το αχλάδι; -Το αχλάδι δεν το θέλω, ενώ το ρόδι το θέλω
)
Φάρασ.
-Bağr.
|| Ασμ.
Αδέλφ' αν ήρτες για καλό, τα καλά μ' ας φορέσω,
κι αν πάλι ήρτες για κακό, ούλα μ' μαύρ' ας φορέσω (Αδέλφι, αν ήρθες για καλό, ας φορέσω τα καλά μου,
κι αν πάλι ήρθες για κακό, ας φορέσω όλο μαύρα) Σινασσ. -Αρχέλ.
κι αν πάλι ήρτες για κακό, ούλα μ' μαύρ' ας φορέσω (Αδέλφι, αν ήρθες για καλό, ας φορέσω τα καλά μου,
κι αν πάλι ήρθες για κακό, ας φορέσω όλο μαύρα) Σινασσ. -Αρχέλ.
δ.
Απλή αλλαγή θέματος της αφήγησης, με τις σημ. "και", "και τότε", "λοιπόν", "δε"
Τσουχούρ., Φάρασ.
:
Η ’ναίκα πάλι ένdουνε καρdίας τα δώσει, τσ̑ούνκι ήσανdε φουqαράδες
(Η γυναίκα λοιπόν ήθελε να τα πουλήσουν γιατί ήταν φτωχοί
)
Φάρασ.
-Dawk.
Ο παπάς πάλι, τσ̑ας τα ήκ'σιν ατούτα τα κατσ̑ία, είπιν
(Και τότε ο παπάς, όταν άκουσε αυτά τα λόγια, είπε
)
Τσουχούρ.
-Αναστασ.Μ.
Φόρτουσιν τ' άβγου του μέλι τσ̑αι πήνι σην Τσ̑αισάρα ν' dα πουλήσει· το βράδυ πάλι πήνι να 'πνώσει σου τόστη του το σπίτι
(Φόρτωσε το άλογό του μέλι και πήγε στην Καισάρια να το πουλήσει· το δε βράδυ πήγε να κοιμηθεί στο σπίτι του φίλου του
)
Τσουχούρ.
-Αναστασ.Μ.
Αρέ του τεβού το 'τί βανιλατίζει τσ̑αι κάθιτι· ατσ̑ειντότι πάλι ο Κοντοριβίδ' λέ τι κι σο τα̈́βι
(Τώρα το αφτί του δράκου βουίζει συνεχώς· και τότε ο Κοντορεβιθούλης λέει στον δράκο
)
Τσουχούρ.
-Αναστασ.
Το φσ̑άχι ήνοιξεν τα φτάλμε του τζ̑’ ήρτ’ ο νους του σο τσ̑ουφάλι του· το κορτζόκκο παλί ατότε ρώτσεν τα
(Το παλληκάρι άνοιξε τα μάτια του και συνήλθε· και τότε η κοπέλα τον ρώτησε
)
Φάρασ.
-Παπαδ.
Αδού 'νάμεσα, το κορίτσι πάλιν έβγκη 'ς άβγον πάνου τζ̑αι ουστιέσε δέβη
(Εν τω μεταξύ, το κορίτσι ανέβηκε στο άλογο και έφυγε ταχύτατα, χάθηκε
)
Φάρασ.
-Θεοδ.Παραδ.
Τροποποιήθηκε: 09/04/2025