τις
(αντων.)
Αρσ. Θηλ.
τις
[tis]
Καππ., Φάρασ.
τιζ
[tiz]
Σίλ., Φάρασ.
τσις
[tsis]
Σίλ., Τελμ.
τσ̑ις
[tʃis]
Αραβαν., Γούρδ., Σίλ., Τελμ., Φερτάκ.
τσ̑ιζ
[tʃiz]
Αραβαν.
τζις
[ˈdzis]
Φερτάκ.
τίνας
[ˈtinas]
Ανακ.
τσ̑ίνας
[ˈtʃinas]
Σίλ.
τσ̑ινάς
[tʃiˈnas]
Σίλ.
Γεν.
τίνος
[ˈtinos]
Καππ.
τινός
[tiˈnos]
Καππ.
τ͑ίνος
[ˈtʰinos]
Αξ.
τ͑ίνοζ
[ˈtʰinoz]
Αξ.
τίνους
[ˈtinus]
Καππ.
τ͑ίνους
[ˈtʰinus]
Μισθ.
τσινός
[tsiˈnos]
Καππ., Φερτάκ.
τσ̑ίνους
[ˈtʃinus]
Αραβαν., Σίλ.
τούνους
[ˈtunus]
Ανακ., Σεμέντρ., Φάρασ.
τσ̑ούνους
[ˈtʃunus]
Αραβαν.
τσούνους
[ˈtsunus]
Ανακ., Σίλ.
τσουνούς
[tsuˈnus]
Σίλ.
Αιτ.
τίνα
[ˈtina]
Καππ., Φάρασ.
τ͑ίνα
[ˈtʰina]
Αξ.
τσίνα
[ˈtsina]
Ανακ., Γούρδ.
τσ̑ίνα
[ˈtʃina]
Αραβαν., Σίλ.
τσ̑ίναν
[ˈtʃina]
Σίλ.
τσ̑ινάς
[tʃiˈnas]
Σίλ.
τούνα
[ˈtuna]
Φάρασ.
(εμπρόθ. αιτ.) σίνα
[ˈsina]
Ανακ., Ποτάμ.
Πληθ.
τις
[tis]
Αξ., Φάρασ., Φερτάκ.
τ͑ις
[tʰis]
Αξ.
τσ̑ις
[tʃis]
Σίλ.
τζ̑ία
[ˈdʒia]
Σίλ.
Γεν.
τίνος
[ˈtinos]
Φερτάκ.
Αιτ.
τίνα
[ˈtina]
Φερτάκ.
Ουδ.
τι
[ti]
Καππ.
τ͑ι
[tʰi]
Αξ., Μισθ.
τσι
[tsi]
Καππ.
τσ̑ι
[tʃi]
Αραβαν., Γούρδ., Σίλ., Τελμ.
τσο
[tso]
Σίλ.
τσ̑ο
[tʃo]
Σίλ.
τσ̑ον
[tʃon]
Σίλ.
τσ̑'
[tʃ]
Αραβαν.
Γεν.
τσ̑ίνους
[ˈtʃinus]
Σίλ.
τσούνους
[ˈtsunus]
Σίλ.
τσουνούς
[tsuˈnus]
Σίλ.
Αρχ. ερωτημ. αντων. τίς, τί. Ο τύπ. τίνας μεσν.
1. Ερωτηματική αντωνυμία, ποιος, τι
ό.π.τ.
:
Τις 'νί ιτό;
(Ποιος είναι αυτός;)
Μισθ.
-Κοτσαν.
Τίς ντο φκάλ'σε;
(ποιος το σκούπισε;)
Ουλαγ.
-Dawk.
Τ̔ις είνμαι;
(Ποιος είμαι;)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Τις γκαλαdζεύ' μισ̑ώτικα στου χωριό;
(Ποιος μιλάει μιστιώτικα στο χωριό;)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Τιζ έρει;
(Ποιος έρχεται;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Τιζ γέντσε σήμερο;
(Ποια γέννησε σήμερα;)
Φάρασ.
-Dawk.
Tσ̑ις του είπι;
(Ποιος το είπε;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Έτο το μπεΐρ τσ̑ίς το έπ'κεν αούτσ̑α;
(ποιος έκανε τον στάβλο έτσι;)
Τελμ.
-Dawk.
Τίνας είπεν το;
(Ποιος το είπε αυτό;)
Ανακ.
-Cost.
Tσ̑ίζ 'ναι;
(Ποιος είναι;)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Τίνος 'ναι;
(Ποιανού είναι;)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Ετό τ͑ίνοζ 'ναι;
(Αυτό τίνος είναι;)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Τίνους 'νι ιτό;
(Ποιανού είναι αυτή;)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Τ̔ίνους 'νι ιτά 'ού σπίτ';
(Ποιανού είναι αυτό το σπίτι;)
Μισθ.
-Φατ.
Τσούνους 'σαι;
(Τίνος είσαι;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Τίνα 'α παρ;
(Ποια θα πάρεις για γυναίκα;)
Φάρασ.
-Dawk.
Τίνα να πολεμήσου; Τίνα να αφήκου;
(Με ποιον να τα βαλω; Ποιον να αφήσω (χωρίς μάλωμα);)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Τ̔ίνα κρεύεις;
(Ποιον γυρεύεις;)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Ταχύ αμ περάνουμ' εμείς, σε τσ̑ίνα κονdά να βαήκουμ' το εβλάσ̑' μας;
(Αύριο αν πεθάνουμε, σε ποιον κοντά θα αφοήσουμε το παιδί μας;)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Τσίνα βλέπεις;
(Ποιον περιμένεις;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Τσ̑ίνα σε τα βέψεις;
(Σε ποιον θα τα στείλεις;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Οπ' τσ̑ινάς σε υπάς;
(Με ποιον θα πας;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Σίνα να τα είπω;
(Σε ποιν να τα πω;)
Ανακ.
-Cost.
Ετιά τις είνdαι;
(Αυτοί ποιοι είναι;)
Αξ.
-Dawk.
Αdιά τις είνdαι;
(Ποιοι είναι αυτοί;)
Φάρασ.
-Dawk.
Τ̔ις είνστε;
(Ποιοι είστε;)
Αξ.
-Μαυρ.-Κεσ.
Τούτσ̑οι κεια τ' ήρτασι, τσ̑ις 'νου;
(Αυτοί που ήρθαν, ποιοι είναι;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Τζ̑ία είρις;
(Ποιες είδες;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Τι κρέεις;
(τι θέλεις;)
Ουλαγ.
-Κεσ.
Σου τοκάν' που πας τι γκαλαdζεύεις;
(Στο καφανείο που πάς τι μιλάς;)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
Με το τ͑ι το έφερες;
(με τι το έφερες;)
Αξ.
Ότσις κι αν έν', ας έbει απέσω. Όξω τσι φυλάκνει;
(Όποιος κι αν είναι, ας μπει μέσα. Έξω τι φυλάει;)
Γούρδ.
-Καράμπ.
Τσ̑ι g'ρεύεις απ' εμένα;
(Τι θέλεις από μένα;)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Tσ̑' έν';
(Τι είναι;)
-Φωστ.-Κεσ.
Τσο 'ν' τ' ένι κι ήρτι;
(Τι είναι και ήρθε; (=Γιατί ήρθε;))
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Τσ̑ο ντουσουdάς;
(Τι νομίζεις;)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Πάλε ναίκα με το βασ̑ιλειό τϋσ̑ϋντούνε τι να ποίκ'νε
(Πάλι η γυναίκα με το βασιλιά συσκέπτονται τι να κάνουν)
Φλογ.
-ΚΕΕΛ 1361
|| Φρ.
Τι είνι;
(Τι είναι;˙ Τι συμβαίνει;)
Μισθ.
-Φατ.
Τσ̑' έν';
(Τι είναι;˙ Τι συμβαίνει;)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Τις εν το ντώκε σε;
(Ποιος είναι που σε χτυπησε;˙ Είδος παιχνιδιού μαντέματος)
Σίλατ.
-Νίγδ.-Σταμ.
|| Παροιμ.
Ασ' το αρκαdάσ̑ι̂ σ' μαραινίσ̑κουμ' τσ̑ις 'σαι εσ̑ύ
(Από τον φίλο σου μαθαίνουμε ποιος είσαι εσύ˙ Πες μου τον φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Αν ντεν έχεις αυλή, τ' άλογο τσ̑ι να το π'κείς; Dώμα αν ντεν έχεις, το σ̑κυλί τσ̑ι να το π'κείς;
(Αν δεν έχεις αυλή, τ' άλογο τι θα το κάνεις; Δώμα αν δεν έχεις, το σκυλί τι θα το κάνεις;˙ Για όσους ετοιμάζονται να κάνουν κάτι χωρίς να έχουν τα απαιτούμενα)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Τις τα έβγκαλεν ντo 'φτάλμι σου; - Ο αδεφό μου - Χαλέμου έν' ατσονdo φαθικά βγκαλμένο
(Ποιος σου έβγαλε το μάτι σου; - Ο αδερφός μου - Γιαυτό είναι τόσο βαθιά βγαλμένο˙ Οι πιο κοντινοί σου άνθρωποι είναι συχνά αυτοί που σου κάνουν το μεγαλύτερο κακό)
Φάρασ.
-Λουκ.Λουκ.
|| Ασμ.
Να παίρνισκα, Χάρε, τα κλειδιά, Παράδεισ' τ' αναχτήρια
ν' άνοιζα τον Παράδεισο, να ιδώ μέσα τσις είναι (Να 'παιρνα, Χάρε, τα κλειδιά, του Παραδείσου τα κλειδιά
ν' άνοιγα τον Παράδεισο, να δω ποιος είναι μέσα) Τελμ. -Αλεκτ. Εσείς, τσινός παιδιά ειστέ κι, εσείς, τσινός χεράκια (Εσείς, ποιανού παιδιά είστε κι, εσείς, ποιανού χεράκια) Τελμ. -Αλεκτ. Τσι να με ποίκει ο Θεός και δεύτερο οι άγιοι;
Τσι να με ποίκ' η μάνα μου και τ' άλλα μου αδέρφια; (Τι να μου κάνει ο Θεός και έπειτα οι άγιοι;
Τι να μου κάν' η μάνα μου και τ' άλλα μου αδέρφια;) Καππ. -Αλεκτ. Ετό το τραγώδ’ τσούνους έν’ και σεις το τραχουδείτε, αχ φίλοι μου (αυτό το τραγούδι ποιου είναι και εσείς το τραγουδάτε, αχ φίλοι μου
από γαμήλιο άσμ. που τραγουδούσε η νύφη) Ανακ. -Κωστ.Α.
ν' άνοιζα τον Παράδεισο, να ιδώ μέσα τσις είναι (Να 'παιρνα, Χάρε, τα κλειδιά, του Παραδείσου τα κλειδιά
ν' άνοιγα τον Παράδεισο, να δω ποιος είναι μέσα) Τελμ. -Αλεκτ. Εσείς, τσινός παιδιά ειστέ κι, εσείς, τσινός χεράκια (Εσείς, ποιανού παιδιά είστε κι, εσείς, ποιανού χεράκια) Τελμ. -Αλεκτ. Τσι να με ποίκει ο Θεός και δεύτερο οι άγιοι;
Τσι να με ποίκ' η μάνα μου και τ' άλλα μου αδέρφια; (Τι να μου κάνει ο Θεός και έπειτα οι άγιοι;
Τι να μου κάν' η μάνα μου και τ' άλλα μου αδέρφια;) Καππ. -Αλεκτ. Ετό το τραγώδ’ τσούνους έν’ και σεις το τραχουδείτε, αχ φίλοι μου (αυτό το τραγούδι ποιου είναι και εσείς το τραγουδάτε, αχ φίλοι μου
από γαμήλιο άσμ. που τραγουδούσε η νύφη) Ανακ. -Κωστ.Α.
2. Στο ουδ., πώς
Ανακ., Αραβαν., Μισθ., Μπέηκ., Ουλαγ., Σίλ.
:
Ετό τι το λένε;
(Αυτό πώς το λένε;)
Ανακ.
-Cost.
Τ' όνομα σ' τσ̑' έν';
(Το όνομά σου πώς είναι;)
Αραβαν.
-Φωστ.-Κεσ.
Τί τό 'λεγαν; Ένα μεγάλο βαπόρι κειότουν
(Πώς το έλεγαν; Ήταν ένα μεγάλο βαπόρι)
Μπέηκ.
-ΚΜΣ-Έξοδος Β
Τσ̑ο σ' λαλούσι;
(Πώς σε φωνάζουν;)
Σίλ.
-ΚΜΣ-ΛΚ6
Συνών.
νάχαλα, πώς, τίχαλα, τούς
3. Τι λογής
Ανακ., Μισθ., Ουλαγ., Φάρασ.
:
Συ τις είσαι; Διέβος είσαι γιόσα ισ-σάνι
(Εσύ τι λογής (ον) είσαι; Δαίμονας είσαι ή άνθρωπος;)
Φάρασ.
-Dawk.
Τι άργαδα χιωρείς 'ς σου bαχτσά;
(Τι εργασίες κάνεις στον μπαχτσέ;)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
|| Φρ.
Ντο γέλαμα σ' τι 'ναι;
(Το γέλιο σου τι λογής είναι;˙ Γιατί γελάς;)
Ουλαγ.
-Κεσ.
|| Ασμ.
Σαν πάρω 'γω το κάστρο, τι είν' τα δώρα μου;
Ανακ.
-Αλεκτ.
4. Πόσο (πολύ)
Μισθ.
:
Ακόμ' dε ξέβαν. Τι πολύ στάχαν!
(Ακόμη δεν βγήκαν. Πόσο πολύ έμειναν (εκεί μέσα)!)
Μισθ.
-Κωστ.Μ.
Ξέρεις τι καλό 'νι; Τι ντροσερό 'νι;
(Ξέρεις πόσο καλό είναι; Πόσο δροσερό είναι;)
Μισθ.
-ΑΠΥ-Καρατσ.
|| Φρ.
Τι κακό χρονικό 'ναι
(αρά˙ Κακόχρονο να'χει!)
Μισθ.
-Κωστ.Μ.
Συνών.
τίχαλα
5. Συνοδευόμενο από τον συνδ. και, κιαν, και να, εισάγει αναφορ. παραχωρητ. προτάσεις
Σίλ.
:
Tσ̑ις καν ένι, νας βλέπει
(Όποιος κι αν είναι, ας περιμένει)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Τσ̑ο καν αν έρτει οπ' τα σ̑έριαν ντου, φτσάνει τα
(Ό,τι περάσει από τα χέρια του, το φτιάχνει)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Τσ̑ον κι αν του λαλούμι, ρε μας φτσάνει μιά ζουλειά
(Ό,τι κι αν του λέμε, δεν μας κάνει μιά δουλειά)
Σίλ.
-Κωστ.Σ.
Αύρι' αβόπουρμα τσ̑ισκιάν σκώνιτι έρκανdα κι γκαλατζ̑εύγει, κείνους σε ρίσ̑ει ντανά
(Αύριο το πρωί όποιος από μας ξυπνήσει το ξημέρωμα και μιλήσει (πρώτος), εκείνος θα πάει να δέσει το μοσχάρι)
Σίλ.
-Dawk.
Συνών.
αν, και, όστις ό,τι, Πβ.
κιαν