ΚΕΝΤΡΟΝ ΕΡΕΥΝΗΣ ΤΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΛΕΚΤΩΝ ΚΑΙ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ - Ι.Λ.Ν.Ε.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΛΕΞΙΚΟ TΩΝ ΙΔΙΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΚΑΠΠΑΔΟΚΙΑΣ

τις (αντων.) Αρσ. Θηλ. τις [tis] Καππ., Φάρασ. τιζ [tiz] Σίλ., Φάρασ. τσις [tsis] Σίλ., Τελμ. τσ̑ις [tʃis] Αραβαν., Γούρδ., Σίλ., Τελμ., Φερτάκ. τσ̑ιζ [tʃiz] Αραβαν. τζις [ˈdzis] Φερτάκ. τίνας [ˈtinas] Ανακ. τσ̑ίνας [ˈtʃinas] Σίλ. τσ̑ινάς [tʃiˈnas] Σίλ. Γεν. τίνος [ˈtinos] Καππ. τινός [tiˈnos] Καππ. τ͑ίνος [ˈtʰinos] Αξ. τ͑ίνοζ [ˈtʰinoz] Αξ. τίνους [ˈtinus] Καππ. τ͑ίνους [ˈtʰinus] Μισθ. τσινός [tsiˈnos] Καππ., Φερτάκ. τσ̑ίνους [ˈtʃinus] Αραβαν., Σίλ. τούνους [ˈtunus] Ανακ., Σεμέντρ., Φάρασ. τσ̑ούνους [ˈtʃunus] Αραβαν. τσούνους [ˈtsunus] Ανακ., Σίλ. τσουνούς [tsuˈnus] Σίλ. Αιτ. τίνα [ˈtina] Καππ., Φάρασ. τ͑ίνα [ˈtʰina] Αξ. τσίνα [ˈtsina] Ανακ., Γούρδ. τσ̑ίνα [ˈtʃina] Αραβαν., Σίλ. τσ̑ίναν [ˈtʃina] Σίλ. τσ̑ινάς [tʃiˈnas] Σίλ. τούνα [ˈtuna] Φάρασ. (εμπρόθ. αιτ.) σίνα [ˈsina] Ανακ., Ποτάμ. Πληθ. τις [tis] Αξ., Φάρασ., Φερτάκ. τ͑ις [tʰis] Αξ. τσ̑ις [tʃis] Σίλ. τζ̑ία [ˈdʒia] Σίλ. Γεν. τίνος [ˈtinos] Φερτάκ. Αιτ. τίνα [ˈtina] Φερτάκ. Ουδ. τι [ti] Καππ. τ͑ι [tʰi] Αξ., Μισθ. τσι [tsi] Καππ. τσ̑ι [tʃi] Αραβαν., Γούρδ., Σίλ., Τελμ. τσο [tso] Σίλ. τσ̑ο [tʃo] Σίλ. τσ̑ον [tʃon] Σίλ. τσ̑' [tʃ] Αραβαν. Γεν. τσ̑ίνους [ˈtʃinus] Σίλ. τσούνους [ˈtsunus] Σίλ. τσουνούς [tsuˈnus] Σίλ. Αρχ. ερωτημ. αντων. τίς, τί. Ο τύπ. τίνας μεσν.
1. Ερωτηματική αντωνυμία, ποιος, τι ό.π.τ. : Τις 'νί ιτό; (Ποιος είναι αυτός;) Μισθ. -Κοτσαν. Τίς ντο φκάλ'σε; (ποιος το σκούπισε;) Ουλαγ. -Dawk. Τ̔ις είνμαι; (Ποιος είμαι;) Αξ. -Μαυρ.-Κεσ. Τις γκαλαdζεύ' μισ̑ώτικα στου χωριό; (Ποιος μιλάει μιστιώτικα στο χωριό;) Μισθ. -ΑΠΥ-Καρατσ. Τιζ έρει; (Ποιος έρχεται;) Σίλ. -Κωστ.Σ. Τιζ γέντσε σήμερο; (Ποια γέννησε σήμερα;) Φάρασ. -Dawk. Tσ̑ις του είπι; (Ποιος το είπε;) Σίλ. -Κωστ.Σ. Έτο το μπεΐρ τσ̑ίς το έπ'κεν αούτσ̑α; (ποιος έκανε τον στάβλο έτσι;) Τελμ. -Dawk. Τίνας είπεν το; (Ποιος το είπε αυτό;) Ανακ. -Cost. Tσ̑ίζ 'ναι; (Ποιος είναι;) Αραβαν. -Φωστ.-Κεσ. Τίνος 'ναι; (Ποιανού είναι;) Ουλαγ. -Κεσ. Ετό τ͑ίνοζ 'ναι; (Αυτό τίνος είναι;) Αξ. -Μαυρ.-Κεσ. Τίνους 'νι ιτό; (Ποιανού είναι αυτή;) Μισθ. -ΑΠΥ-Καρατσ. Τ̔ίνους 'νι ιτά 'ού σπίτ'; (Ποιανού είναι αυτό το σπίτι;) Μισθ. -Φατ. Τσούνους 'σαι; (Τίνος είσαι;) Σίλ. -Κωστ.Σ. Τίνα 'α παρ; (Ποια θα πάρεις για γυναίκα;) Φάρασ. -Dawk. Τίνα να πολεμήσου; Τίνα να αφήκου; (Με ποιον να τα βαλω; Ποιον να αφήσω (χωρίς μάλωμα);) Μισθ. -ΑΠΥ-Καρατσ. Τ̔ίνα κρεύεις; (Ποιον γυρεύεις;) Αξ. -Μαυρ.-Κεσ. Ταχύ αμ περάνουμ' εμείς, σε τσ̑ίνα κονdά να βαήκουμ' το εβλάσ̑' μας; (Αύριο αν πεθάνουμε, σε ποιον κοντά θα αφοήσουμε το παιδί μας;) Αραβαν. -Φωστ.-Κεσ. Τσίνα βλέπεις; (Ποιον περιμένεις;) Σίλ. -Κωστ.Σ. Τσ̑ίνα σε τα βέψεις; (Σε ποιον θα τα στείλεις;) Σίλ. -Κωστ.Σ. Οπ' τσ̑ινάς σε υπάς; (Με ποιον θα πας;) Σίλ. -Κωστ.Σ. Σίνα να τα είπω; (Σε ποιν να τα πω;) Ανακ. -Cost. Ετιά τις είνdαι; (Αυτοί ποιοι είναι;) Αξ. -Dawk. Αdιά τις είνdαι; (Ποιοι είναι αυτοί;) Φάρασ. -Dawk. Τ̔ις είνστε; (Ποιοι είστε;) Αξ. -Μαυρ.-Κεσ. Τούτσ̑οι κεια τ' ήρτασι, τσ̑ις 'νου; (Αυτοί που ήρθαν, ποιοι είναι;) Σίλ. -Κωστ.Σ. Τζ̑ία είρις; (Ποιες είδες;) Σίλ. -Κωστ.Σ. Τι κρέεις; (τι θέλεις;) Ουλαγ. -Κεσ. Σου τοκάν' που πας τι γκαλαdζεύεις; (Στο καφανείο που πάς τι μιλάς;) Μισθ. -ΑΠΥ-Καρατσ. Με το τ͑ι το έφερες; (με τι το έφερες;) Αξ. Ότσις κι αν έν', ας έbει απέσω. Όξω τσι φυλάκνει; (Όποιος κι αν είναι, ας μπει μέσα. Έξω τι φυλάει;) Γούρδ. -Καράμπ. Τσ̑ι g'ρεύεις απ' εμένα; (Τι θέλεις από μένα;) Αραβαν. -Φωστ.-Κεσ. Tσ̑' έν'; (Τι είναι;) -Φωστ.-Κεσ. Τσο 'ν' τ' ένι κι ήρτι; (Τι είναι και ήρθε; (=Γιατί ήρθε;)) Σίλ. -Κωστ.Σ. Τσ̑ο ντουσουdάς; (Τι νομίζεις;) Σίλ. -Κωστ.Σ. Πάλε ναίκα με το βασ̑ιλειό τϋσ̑ϋντούνε τι να ποίκ'νε (Πάλι η γυναίκα με το βασιλιά συσκέπτονται τι να κάνουν) Φλογ. -ΚΕΕΛ 1361 || Φρ. Τι είνι; (Τι είναι;˙ Τι συμβαίνει;) Μισθ. -Φατ. Τσ̑' έν'; (Τι είναι;˙ Τι συμβαίνει;) Αραβαν. -Φωστ.-Κεσ. Τις εν το ντώκε σε; (Ποιος είναι που σε χτυπησε;˙ Είδος παιχνιδιού μαντέματος) Σίλατ. -Νίγδ.-Σταμ. || Παροιμ. Ασ' το αρκαdάσ̑ι̂ σ' μαραινίσ̑κουμ' τσ̑ις 'σαι εσ̑ύ (Από τον φίλο σου μαθαίνουμε ποιος είσαι εσύ˙ Πες μου τον φίλο σου, να σου πω ποιος είσαι) Αραβαν. -Φωστ.-Κεσ. Αν ντεν έχεις αυλή, τ' άλογο τσ̑ι να το π'κείς; Dώμα αν ντεν έχεις, το σ̑κυλί τσ̑ι να το π'κείς; (Αν δεν έχεις αυλή, τ' άλογο τι θα το κάνεις; Δώμα αν δεν έχεις, το σκυλί τι θα το κάνεις;˙ Για όσους ετοιμάζονται να κάνουν κάτι χωρίς να έχουν τα απαιτούμενα) Αραβαν. -Φωστ.-Κεσ. Τις τα έβγκαλεν ντo 'φτάλμι σου; - Ο αδεφό μου - Χαλέμου έν' ατσονdo φαθικά βγκαλμένο (Ποιος σου έβγαλε το μάτι σου; - Ο αδερφός μου - Γιαυτό είναι τόσο βαθιά βγαλμένο˙ Οι πιο κοντινοί σου άνθρωποι είναι συχνά αυτοί που σου κάνουν το μεγαλύτερο κακό) Φάρασ. -Λουκ.Λουκ. || Ασμ. Να παίρνισκα, Χάρε, τα κλειδιά, Παράδεισ' τ' αναχτήρια
ν' άνοιζα τον Παράδεισο, να ιδώ μέσα τσις είναι
(Να 'παιρνα, Χάρε, τα κλειδιά, του Παραδείσου τα κλειδιά
ν' άνοιγα τον Παράδεισο, να δω ποιος είναι μέσα)
Τελμ. -Αλεκτ.
Εσείς, τσινός παιδιά ειστέ κι, εσείς, τσινός χεράκια (Εσείς, ποιανού παιδιά είστε κι, εσείς, ποιανού χεράκια) Τελμ. -Αλεκτ. Τσι να με ποίκει ο Θεός και δεύτερο οι άγιοι;
Τσι να με ποίκ' η μάνα μου και τ' άλλα μου αδέρφια;
(Τι να μου κάνει ο Θεός και έπειτα οι άγιοι;
Τι να μου κάν' η μάνα μου και τ' άλλα μου αδέρφια;)
Καππ. -Αλεκτ.
Ετό το τραγώδ’ τσούνους έν’ και σεις το τραχουδείτε, αχ φίλοι μου (αυτό το τραγούδι ποιου είναι και εσείς το τραγουδάτε, αχ φίλοι μου
από γαμήλιο άσμ. που τραγουδούσε η νύφη)
Ανακ. -Κωστ.Α.
2. Στο ουδ., πώς Ανακ., Αραβαν., Μισθ., Μπέηκ., Ουλαγ., Σίλ. : Ετό τι το λένε; (Αυτό πώς το λένε;) Ανακ. -Cost. Τ' όνομα σ' τσ̑' έν'; (Το όνομά σου πώς είναι;) Αραβαν. -Φωστ.-Κεσ. Τί τό 'λεγαν; Ένα μεγάλο βαπόρι κειότουν (Πώς το έλεγαν; Ήταν ένα μεγάλο βαπόρι) Μπέηκ. -ΚΜΣ-Έξοδος Β Τσ̑ο σ' λαλούσι; (Πώς σε φωνάζουν;) Σίλ. -ΚΜΣ-ΛΚ6 Συνών. νάχαλα, πώς, τίχαλα, τούς
3. Τι λογής Ανακ., Μισθ., Ουλαγ., Φάρασ. : Συ τις είσαι; Διέβος είσαι γιόσα ισ-σάνι (Εσύ τι λογής (ον) είσαι; Δαίμονας είσαι ή άνθρωπος;) Φάρασ. -Dawk. Τι άργαδα χιωρείς 'ς σου bαχτσά; (Τι εργασίες κάνεις στον μπαχτσέ;) Μισθ. -ΑΠΥ-Καρατσ. || Φρ. Ντο γέλαμα σ' τι 'ναι; (Το γέλιο σου τι λογής είναι;˙ Γιατί γελάς;) Ουλαγ. -Κεσ. || Ασμ. Σαν πάρω 'γω το κάστρο, τι είν' τα δώρα μου; Ανακ. -Αλεκτ.
4. Πόσο (πολύ) Μισθ. : Ακόμ' dε ξέβαν. Τι πολύ στάχαν! (Ακόμη δεν βγήκαν. Πόσο πολύ έμειναν (εκεί μέσα)!) Μισθ. -Κωστ.Μ. Ξέρεις τι καλό 'νι; Τι ντροσερό 'νι; (Ξέρεις πόσο καλό είναι; Πόσο δροσερό είναι;) Μισθ. -ΑΠΥ-Καρατσ. || Φρ. Τι κακό χρονικό 'ναι (αρά˙ Κακόχρονο να'χει!) Μισθ. -Κωστ.Μ. Συνών. τίχαλα
5. Συνοδευόμενο από τον συνδ. και, κιαν, και να, εισάγει αναφορ. παραχωρητ. προτάσεις Σίλ. : Tσ̑ις καν ένι, νας βλέπει (Όποιος κι αν είναι, ας περιμένει) Σίλ. -Κωστ.Σ. Τσ̑ο καν αν έρτει οπ' τα σ̑έριαν ντου, φτσάνει τα (Ό,τι περάσει από τα χέρια του, το φτιάχνει) Σίλ. -Κωστ.Σ. Τσ̑ον κι αν του λαλούμι, ρε μας φτσάνει μιά ζουλειά (Ό,τι κι αν του λέμε, δεν μας κάνει μιά δουλειά) Σίλ. -Κωστ.Σ. Αύρι' αβόπουρμα τσ̑ισκιάν σκώνιτι έρκανdα κι γκαλατζ̑εύγει, κείνους σε ρίσ̑ει ντανά (Αύριο το πρωί όποιος από μας ξυπνήσει το ξημέρωμα και μιλήσει (πρώτος), εκείνος θα πάει να δέσει το μοσχάρι) Σίλ. -Dawk. Συνών. αν, και, όστις ό,τι, Πβ. κιαν