δένω (ρ.) δένω [ˈðeno] Ανακ., Αραβαν., Γούρδ., Φλογ.

Ανακού, Αραβανί, Γούρδονος, Φλογητά

δένου [ˈðenu] Μαλακ., Μισθ.

Μαλακοπή, Μισθί

ντένω [ˈdeno] Αξ., Αραβαν., Γούρδ., Δίλ., Ουλαγ.

Αξός, Αραβανί, Γούρδονος, Δίλα, Ουλαγάτς

ζένω [ˈzeno] Τελμ.

Τελμησσός

ντήζου [ˈdizu] Μισθ., Τσαρικ.

Μισθί, Τσαρικλί

ρήν-νου [ˈrinnu] Σίλ.

Σίλλη

ρήνου [ˈrinu] Σίλ.

Σίλλη

δενίσ̑κω [ðeˈniʃko] Δίλ., Ποτάμ., Φλογ.

Δίλα, Ποτάμια, Φλογητά

ντενίσκω [deˈnisko] Μισθ.

Μισθί

δέν'σ̑κω [ˈðenʃko] Δίλ., Φλογ.

Δίλα, Φλογητά

Παρατατ. έδενα [ˈeðena] Γούρδ.

Γούρδονος

δένκα [ˈðeŋka] Φάρασ.

Φάρασα

δένισ̑κα [ˈðeniʃka] Φλογ.

Φλογητά

ντήισ̑κα [ˈdiiʃka] Μισθ.

Μισθί

ντήιξα [ˈdiiʃka] Μισθ.

Μισθί

έρηνα [ˈerina] Σίλ.

Σίλλη

ρην-νινόσκα [rinniˈnoska] Σίλ.

Σίλλη

Αόρ. έδεσα [ˈeðesa] Γούρδ., Σινασσ., Τελμ., Φλογ.

Γούρδονος, Σινασσός, Τελμησσός, Φλογητά

έdεσα [ˈedesa] Αξ., Αραβαν., Γούρδ.

Αξός, Αραβανί, Γούρδονος

έd'σα [ˈedsa] Μισθ.

Μισθί

έδησα [ˈeðisa] Μαλακ.

Μαλακοπή

έρησα [ˈerisa] Σίλ.

Σίλλη

έτσα [ˈetsa] Μισθ.

Μισθί

Υποτ. δέσω [ˈðeso] Καππ.

Καππαδοκία

ντέσω [ˈdeso] Αξ.

Αξός

ντέκω [ˈdeko] Ουλαγ.

Ουλαγάτς

ρήσου [ˈrisu] Σίλ.

Σίλλη

Προστ. Εν. ρήνε [rine] Σίλ.

Σίλλη

Αόρ. δέσε [ˈðese] Γούρδ.

Γούρδονος

ντέσε [ˈdese] Αξ., Αραβαν.

Αξός, Αραβανί

ρήσε [ˈrise] Σίλ.

Σίλλη

ρήσ' [ris] Σίλ.

Σίλλη

Παθ. δένουμαι [ˈðenume] Γούρδ.

Γούρδονος

δένουμι [ˈðenumi] Ανακ., Δίλ.

Ανακού, Δίλα

ντένουμαι [ˈdenume] Αξ.

Αξός

ντηζιέμαι [diˈzʝeme] Μισθ.

Μισθί

ντηζιέμι [diˈzʝemi] Μισθ.

Μισθί

ρήν-νουμου [ˈrinnumu] Σίλ.

Σίλλη

ρήνουμι [ˈrinumi] Σίλ.

Σίλλη

ρην-νινόσκα [rinniˈnoska] Σίλ.

Σίλλη

Αόρ. ντήστα [ˈdista] Μισθ.

Μισθί

ντηστήχα [diˈstixa] Μισθ.

Μισθί

δέστα [ˈðesta] Γούρδ., Φλογ.

Γούρδονος, Φλογητά

ντέχα [ˈdexa] Αξ.

Αξός

ρήσ̑τσ̑ηκα [ˈriʃtʃika] Σίλ.

Σίλλη

Μτχ. δεμένος [ðeˈmenos] Γούρδ.

Γούρδονος

ντεμένο [deˈmeno] Αξ., Αραβαν.

Αξός, Αραβανί

ντημένος [diˈmenos] Μισθ.

Μισθί

ντησμένου [diˈzmenu] Μισθ.

Μισθί

ρημένους [riˈmenus] Σίλ.

Σίλλη

ρησμένους [riˈzmenus] Σίλ.

Σίλλη

ντενημένο [deniˈmeno] Ουλαγ.

Ουλαγάτς

Μεσν. ρ. δένω, το οπ. από το αρχ. ρ. δέω με μεταπλ. κατά τα ρ. σε -νω. Οι τύπ. ρήνω και ντήζου από τον μεσν. τύπ. δήνω, ο οπ. αναλογ. από τον αορ. ἔδησα. Οι τύπ. δενίσ̑κω και ντενίσκω με βάση το μη συνοπτ. θ. δεν- ή ντεν- και το παραγωγ. επίθμ. -ίσκω. Ο τύπ. δέν'σ̑κω είναι πιο πιθανό να σχηματίστηκε αναλογ. προς τον πρτ. δένισ̑κα, του οποίου και τον τονισμό διατήρησε. Bλ. και ΙΛΝΕ, λ. δένω.

1. Συνάπτω σχηματίζοντας κόμπο, δεσμό, τα άκρα νήματος, σχοινιού, κλπ ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Ντήισ̑καμ' ντου νεφαλό (Δέναμε (του νεογέννητου) τον αφαλό) Μισθ.

Μισθί

-ΙΛΝΕ

ΙΛΝΕ

σ̑ην πρώτη δένκαμε μιά κλωστή για το ρίο (Την πρώτη (του Μάρτη) δέναμε στο χέρι μας μιά κλωστή για (προστασία από) την ελονοσία) Φάρασ.

Φάρασα

-ΕΚΠΑ 2142

Παπαδοπούλου 1974

Ντίηξεις τσι δου τέλ', μετά κουβάλς άχυρου (Έδενες και το σύρμα, μετά κουβαλούσες το άχυρο) Μισθ.

Μισθί

-ΑΠΥ-ΕΝΔ

ΑΠΥ-ΕΝΔ

|| Φρ. Ντήσταν τα έντερα (Δέθηκαν τα έντερα˙ έπαθε ειλεό) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

|| Ασμ. Διπλά δένουν τα σίδερα, τρίδιπλα τ' αλυσίδι Φερτάκ.

Φερτάκαινα

-Αλεκτ.Άσμ.

Αλεκτορίδης 1883β

Συνών. λητεύω

2. Ακινητοποιώ κάποιον περιβάλλοντας τα χέρια ή τα πόδια του με σχοινί ή άλλον δεσμό ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Ντήισ̑καν τα πτέρια τ' (Έδεναν τα πόδια του) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Έρησιν ντου τα σ̑έριαν ντου πίσου (Του έδεσε τα χέρια πίσω) Σίλ.

Σίλλη

-Κωστ.Σ.

Κωστάκης 1968

|| Ασμ. Ας πιάσουνε τον Πόρφυρον, μεσάγκων' ας τον δέσουν
Επιάσανε τον Πόρφυρον, μεσάγκωνα τον δένουν (Aς πιάσουν τον Πορφύρη, πισθάγκωνα ας τον δέσουν
Έπιασαν τον Πορφύρη, πισθάγκωνα τον δένουν) Φερτάκ.

Φερτάκαινα

-Αλεκτ.

Αλεκτορίδης 1883α

Συνών. λητεύω

3. Περιτυλίγω με λωρίδα υφάσματος, επιδένω ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Ντήισ̑καν τα μάτια τ' μ' ένα γιαμενί (Του έδεναν τα μάτια μ' ένα μαντήλι) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Ντήιξαμ' μ' ένα ράμμα τα μέσα τ'νι (Δέναμε με μιά κλωστή την μέση της (εγκύου)) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Οπ' μετάξι έρηναμ' σ̑έρι μας (Δέναμε το χέρι μας με μετάξι) Σίλ.

Σίλλη

-Κωστ.Σ.

Κωστάκης 1968

Έτσαμε ντέκα ζευγολότια (Δέσαμε δέκα λουριά της ζεύλας) Μισθ.

Μισθί

-ΙΛΝΕ

ΙΛΝΕ

Τα μάτσ̑α μ' γιομώχαν όιμα· να τα δέσω με ψωμί συλωμένο στο κρασί (Τα μάτια μου γέμισαν αίμα· να τα επιδέσω με ψωμί μουσκεμένο στο κρασί) Γούρδ.

Γούρδονος

-Καράμπ.

Καράμποδος 1948

Εκείνου μέρα δου βρα'ύ, ιτό έd'σαν ντου γιατροί, έχουν ντου ντησμένου (Εκείνη την ημέρα το βράδυ, αυτό (το δάχτυλο) το έδεσαν οι γιατροί, το έχω δεμένο) Μισθ.

Μισθί

-ΑΠΥ-ΕΝΔ

ΑΠΥ-ΕΝΔ

Όσα ποδάρια σπάισ̑καν, ντήισ̑κε τα καλά (Όσα πόδια έσπαζαν, τα έδενε καλά) Μισθ.

Μισθί

-ΙΛΝΕ

ΙΛΝΕ

Πβ. ντολαντίζω :1, ντολατίζω

4. Προσδένω κάποιον ή κάτι σε (σταθερό) σημείο ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Ντήζου ντου χαϊβάν' σου πασσάλ' (Δένω το ζώο στο παλούκι) Μισθ.

Μισθί

-Κοτσαν.

Κοτσανίδης 2006

Ντήιξαμ' τα οπίσω τ' (Τα δέναμε στην ράχη του) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Ντήιξαν τρία τσ̑ουβάλια απουγά, τρία τσ̑ουβάλια απουγάρτα σου γαϊdούρ' απάνου (Έδεναν τρία τσουβάλια από δω, τρία τσουβάλια από την άλλη πάνω στο γαϊδούρι) Μισθ.

Μισθί

-ΑΠΥ-ΕΝΔ

ΑΠΥ-ΕΝΔ

Έδεσεν τσ̑η ναίκα τ' και το φσ̑άχi τ' σε σεράνdα αλόγου πράδια (Έδεσε την γυναίκα του και το παιδί του στις οπλές σαράντα αλόγων) Τελμ.

Τελμησσός

-Dawk.

Dawkins 1916

Έdεσαν ντο 'ς ένα ιτέν' απ'κάτω να βοσκήσ̑' ντεγί (Το έδεσαν κάτω από μιά ιτιά για να βοσκήσει) Αραβαν.

Αραβανί

-Φωστ.-Κεσ.

Φωστέρης/Κεσίσογλου 1960

Ντανά σ̑υ σε τα ρήσ̑εις (Εσύ να δέσεις το μοσχάρι) Σίλ.

Σίλλη

Ντεσέτ' ταν εκεί (Δέστε τα εκεί) Αξ.

Αξός

-Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

Ντο χτηνό ντενημένο 'ναι μι; (Η αγελάδα είναι δεμένη;) Ουλαγ.

Ουλαγάτς

-Κεσ.

Κεσίσογλου 1951

Πηγαίνει τ' αχόρι να ρήσ̑ει χαϊβάνιν ντoυ (Πηγαίνει στο αχούρι να δέσει το ζώο του) Σίλ.

Σίλλη

-Κωστ.Σ.

Κωστάκης 1968

Καταβαίν' ασ' σο άλογο, δεν' το ναίκα τ' σο qουϊρούγα τ' (Kατεβαίνει από το άλογο, δένει την γυναίκα του στην ουρά του) Φλογ.

Φλογητά

-ΚΕΕΛ 1361

Ανθόπουλος 1937

|| Παροιμ. Καλά έdεσεν ντο γαϊδούρι τ' (Καλά έδεσε τον γάιδαρό του˙ εξασφαλίστηκε για τα καλά) Αραβαν.

Αραβανί

-Φωστ.-Κεσ.

Φωστέρης/Κεσίσογλου 1960

|| Ασμ. Έπιασαν και την έδεσαν με μαύρη αλυσίδα
κι η κόρ' από τον φόβο της φωνάζει Αγι-Γιώργη (Έπιασαν και την έδεσαν με μαύρη αλυσίδα,
κι η κόρη απ' τον φόβο της φωνάζ' τον Αϊ-Γιώργη) Σινασσ.

Σινασσός

-Αρχέλ.

Αρχέλαος 1899

Συνών. λητεύω

5. Μτφ., παρεμποδίζω την δράση ή την κίνηση ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Ντένω τα λερά (Σταματώ το πότισμα) Αραβαν.

Αραβανί

-Φωστ.-Κεσ.

Φωστέρης/Κεσίσογλου 1960

Ντηστήχην το χωρίι τ' (Σταμάτησαν τα ούρα του) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Τα στρατές ντεμένα 'νdαι (Οι δρόμοι είναι κλειστοί) Αξ.

Αξός

-Μαυρ.-Κεσ.

Μαυροχαλυβίδης/Κεσίσογλου 1960

|| Φρ. Έτ'σαν ντου φέgου (Έδεσαν το φεγγάρι˙ έγινε έκλειψη σελήνης) -ΙΛΝΕ

ΙΛΝΕ

Έτ'σαν τα σ̑υννίφαdα (Έδεσαν τα σύννεφα˙ επήλθε ανομβρία) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Ντηζιέτι όλιους (Δένεται ο ήλιος˙ γίνεται έκλειψη ηλίου) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Συνών. αλικοτίζω :2, κατακωλώ :5, κρατώ, ντοχαντίζω

6. Εμποδίζω ή αποτρέπω με μαγικά μέσα ή ξόρκια κάτι επιβλαβές ή ανεπιθύμητο όπως μιά ασθένεια ή μιά ερωτική συνεύρεση ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Δένισ̑κεν το σι̂τμά (Ξόρκιζε την ελονοσία) Φλογ.

Φλογητά

-ΙΛΝΕ

ΙΛΝΕ

Έτ'σαν ντα (Τους έδεσαν (σε περιπτώσεις όπου κάποιος υποτίθεται ότι "έδενε" με μαγεία ένα ζευγάρι προκειμένου να μην μπορούν να συνευρεθούν)) Μισθ.

Μισθί

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Ούτσα λύκοσγιου ντο στόμα ντέν' ντο, ντε μο να ο φάει άλλε ντο χτήνο ντο λύκος (Έτσι το στόμα του λύκου το δένει (ενν. ο παπάς), δεν μπορεί πια να το φάει το ζώο ο λύκος) Ουλαγ.

Ουλαγάτς

-ΚΜΣ-Θεοδ.

ΚΜΣ-Θεοδωρίδη 2017

Συνών. λητεύω

7. Μτφ., δεσμεύω ηθικά, νομικά ή θρησκευτικά ό.π.τ.

ό.π.τ.

: Μι τ' αβγό δένιτι, μι τ' αυγό λύνιτι η νηστεία (Με το αυγό ξεκινά και με το αυγό λήγει η νηστεία) Ανακ., Δίλ.

Ανακού, Δίλα

-Κωστ.Μ.

Κωστάκης 1977

Βλοΐστη, ντηστήχη (Ευλογήθηκε, παντρεύτηκε) Μισθ.

Μισθί

-ΙΛΝΕ

ΙΛΝΕ

δεξάμενος ( ουσ. αρσ. ) δεξάμενος [ðeˈksamenos] Φάρασ. ...